Wykład dziesiąty

Wykład prof. UKSW dr hab. Korduli Świętorzeckiej poświęcony dowodom na istnienie Absolutu, stanowił niejako kontynuację rozważań Prelegentki, dla której było to już drugie wystąpienie w ramach Panelu Otwartych Debat, poświęconych wcześniej Wszechmocy, teraz istnieniu (dowodom na istnienie) Absolutu. Przyglądali się temu i uważnie słuchali studenci, pracownicy naukowi reprezentujący UKSW jak i stali bywalcy Panelu.

Prof. Kordula Świętorzecka podczas wykładu

(Wstęp wykładu)

Pytanie o to czy Bóg istnieje, jaki On jest i co w ogóle człowiek może o Nim powiedzieć należy nie tylko do wielkich pytań filozofii, ale przede wszystkim do wielkich i ważnych, a być może nawet do najważniejszych pytań jakie człowiek nieobojętny na otaczającą go rzeczywistość i dociekający prawdy musi w ciągu swego życia postawić.

Z historii filozofii dowiadujemy się, że zagadnienie to (istnienia Boga) towarzyszyło człowiekowi szczególnie od momentu poddania ludzkiego myślenia o świecie pewnym rygorom i zasadom rozumowania, pewnemu krytycyzmowi, tj. od momentu powstania filozofii. To filozofowie właśnie, niemal od początku swego filozofowania zapoczątkowali  trwające do dziś zmagania z tym kluczowym pytaniem, na które w zasadzie dawno różne odpowiedzi. Gdzie jest tutaj miejsce dla logiki ?

Uczestnicy Panelu

(Rozwinięcie wykładu)

Prof. Świętorzecka podjęła temat tego, jak logika i jej metody mogą pomóc filozofowi (logikowi), który w toku swoich rozważań dochodzi do pewnych wniosków, a który dla ich rzetelnego udowodnienia potrzebuje niejako „wsparcia” sprawdzonych sposobów rozumowania.

Zatem to „jak filozofowie obeznani z logiką potrafią radzić sobie z pytaniem o istnienie Boga”  było motywem przewodnim kolejnej edycji spotkań w ramach Panelu Otwartych Debat.

 Analiza logiczna pytania: czy Bóg istnieje ? wskazuje założenie, że istnieje pewien ogół przedmiotów niesprzecznych, wśród których ma znajdować się Bóg. Prelegentka zwróciła w tym momencie uwagę słuchaczy na to, że postawione wyżej pytanie przyjmuje obecnie następujące  brzmienie: czy Bóg istnieje  r e a l n i e?. Jak wiadomo myśliciele dawali na to zagadnienie różne odpowiedzi, uciekając się nawet do oczywistości, w rodzaju: „istnienie Boga jest oczywiste”. Natomiast z punktu widzenia logiki teza „Bóg istnieje” wymaga u d o w o d n i e n i a, co z kolei wymusza tok pewnego rozumowania, argumentacji, które to nazywa się  d o w o d a m i. Argumenty mogą być różnego rodzaju, spośród których przedmiotem logiki są te o charakterze niezawodnym, logicy zaś zajmują się wnioskowaniami dedukcyjnymi – niezawodnymi. Jak podkreśliła prof. Świętorzecka, logik „to taki ktoś kto szuka dziury w dowodach” i wskazuje nieścisłości w toku rozumowania.  

Słuchacze mogli ponadto dowiedzieć się o podziale dowodów na istnienie Boga na kosmologiczne i ontologiczne, których pierwszymi twórcami byli odpowiednio: Arystoteles oraz św. Anzelm, jak i o tym, że logicy szczególnie upodobali sobie dowody Leibniza, który „poprawił” dowód „z przygodności bytu”  autorstwa św. Tomasza z Akwinu (u Leibniza „z racji dostatecznej”). Warto zapamiętać, że ostatnim  najdonioślejszym dowodem ontologicznym jest dowód K. Gödla. W ramach wykładu mówiono niemniej jednak o dowodach kosmologicznych, mimo większej „zręczności formalnej” dowodów ontologicznych.  Jednakże bez względu na rodzaj dowodu, Bóg był rozumiany zawsze jako „przedmiot w polu relacji”, co jest nie bez większego znaczenia dla logika rozpatrującego dany problem.

W kolejnej części przemówienia przedstawiono treść dowodu św. Tomasza z Akwinu (dowód „ex motu”)  który to był wielokrotnie analizowany i interpretowany. Jedną z takich interpretacji przestawili ks. Jan Salamucha, który jako pierwszy użył współcześnie znanych mu środków logicznych (logiki formalnej, teorii mnogości) do badań nad rozumowaniem Tomasza, oraz J.M. Bocheński OP. Ten drugi zinterpretował dowód Akwinaty jako dowodzący istnienia nie elementu pierwszego (jedynego) w łańcuchu przyczynowo-sprawczym (jak to zinterpretował ks. Salamucha), ale pewnego, jedynego elementu minimalnego. Jak się okazało obydwaj duchowni mówili o tym samym, lecz uzgodnienie tego było możliwe właśnie dzięki rozpoczęciu na szeroką skalę badań nad sposobem wnioskowania Tomasza z zastosowaniem do tego logiki formalnej (czego pionierem jest ks. Salamucha).  Badania tego rodzaju kontynuowali lub kontynuują m.in. K. Policki, E. Nieznański (przy tej okazji słuchacze mogli dowiedzieć się czegoś o quasi-pół-strukturach multiplikatywnych, czy mocno ancestralnym domknięciu relacji poruszania i przyczynowości sprawczej które to terminy wywołały niemałe poruszenie wśród słuchaczy) . Jak się okazuje, dzięki zastosowaniu logiki można było lepiej i dokładniej poznać jakie to komplikacje niosą ze sobą pojęcia m.in. relacji i zwrotności.

Mariusz Malinowski

(Dyskusja i zakończenie wykładu)

Dyskusja która się wywiązała między obecnymi na wykładzie, z racji podejmowanego tematu musiała doprowadzić do pytania o to, czy filozofia lub szerzej, jakieś dociekania własne na interesujące człowieka tematy i zagadnienia nie może mieć miejsca bez znajomości logiki (pytanie Pana Mariusza Malinowskiego, który zdaje się zyskał po wykładzie prof. Świętorzeckiej trochę zaufania do logiki)                       

 W odpowiedzi, prof. Świętorzecka  mówiła o tym, że filozofia jest możliwa bez logiki i logicznego myślenia, ponadto byli, są i zapewne będą myśliciele którzy w swych rozważaniach z różnych względów nie będą polegać na metodach „poprawnego rozumowania”, jednakże ktoś kto chce filozofować rzetelnie i odpowiedzialnie, uzyskać odpowiedzi na postawione pytanie nie przez „przypadek”, a na mocy bezbłędnego wnioskowania, musi znać logikę. To, że dyscyplina ta może  nie być w jakiś sposób pociągająca dla filozofa, nie przekreśli jej przydatności w dziedzinie w której przecież łatwo o błąd, czy nieporozumienie, a które mogą przeinaczyć cały wysiłek poznawczy myśliciela. Logika co prawda nie da odpowiedzi na to czy Bóg istnieje, ale zapewnia poprawność i pewność rozumowania.

Joanna Skurzak

Innym pytaniem jakie można było usłyszeć, to to czy logika ma praktyczne zastosowanie, czy też tak naprawdę jest ona niezbędna tylko w dziedzinie tak abstrakcyjnej z którą człowiek na co dzień nie ma styczności.

W odpowiedzi zasugerowano każdemu sięgnięcie do swojej kieszeni gdzie większość trzyma . . . telefon komórkowy, którego powstanie nie byłoby możliwe bez logiki i tzw. algebry Boole’a . Prof. Świętorzecka zwróciła uwagę na to, że nie wiadomo tak naprawdę kiedy rozważania tak abstrakcyjne, jak w matematyce, czy logice znajdą swoje zastosowanie w życiu codziennym. Ponadto logika współczesna powstała z zamiarem uzyskania metody pozwalającej na unikanie sprzeczności i nieporozumień. Dlaczego zatem, skoro logika traktuje o poprawnym wnioskowaniu, nie mogła by służyć poprawnemu porozumiewaniu się z innymi w życiu codziennym. Znajomość logiki w znacznym stopniu ułatwi i podniesie jakość porozumiewania się.

Ks. dr Roman Tomanek

Nie zapomniano także wspomnieć o pewnych niedogodnościach formalizacji rozumowań filozofów, które w znacznej większości wyrażano nie w języku logiki, ale w języku naturalnym, który może mieć przecież wiele interpretacji, co zdaje się w pracy logika, jak to wyraziła Prelegentka  stanowi „makabryczną przeszkodę”.  

Prof. Kordula Świętorzecka i prof. Artur Andrzejuk

Jednym z zadających pytania był prof. Artur Andrzejuk, który wyraził powątpiewanie co do tego, czy w ramach logiki można cokolwiek powiedzieć o istnieniu w kontekście zastosowania logiki do metafizyki egzystencjalnej, nawiązując tym samym do tego, że tzw. logika „lwowsko-warszawska” nie nadawała się do tego celu.  Ponadto Pan prof. Andrzejuk wyraził cenną dla wielu uwagę, że w przypadku Tomasza z Akwinu, nie można mówić o jego słynnych drogach, jako o dowodach na istnienie Boga, ale jedynie jako o pewnym wyrażeniu możliwości „dojścia do Boga”.  

W dalszej dyskusji nie omieszkano nawiązać do myślicieli związanych z lubelskim środowiskiem filozoficznym i ich stosunku jak i samej znajomości logiki, co wywołało wśród obecnych na wykładzie niemałe zainteresowanie.

Spotkanie zakończył  dyrektor Centrum Kultury Civitas Christiana Pan Marian Ćwik, dziękując Prof. UKSW dr hab. Korduli Świętorzeckiej za wykład i udzielenie wyczerpujących odpowiedzi, zapraszając tym samym na kolejny Panel Otwartych Debat, w ramach którego swój wykład wygłosi prof. UKSW dr hab. Artur Andrzejuk.

Sprawozdanie: Radosław Putkiewicz

Fotografie: Marian Ćwik