Dr Izabella Andrzejuk

16 marca 2012

Streszczenie

Michalski, formułując swoją koncepcję filozofii dziejów, osadza ją na wymyślonej przez siebie (w oparciu o teksty Tomasza) teorii sublimacji, a ta z kolei sięga korzeniami do swoistego rozumienia człowieka przez Michalskiego. W tym ujęciu człowieka jest jednością duchowo-cielesną, w której można wymienić następujące elementy: dusza, duch, ciało. Dusza i duch są tą samą duszą, lecz różnie ujętą. Dusza  jako dusza – jest entelechią, źródłem życia wegetatywnego, zmysłowego i psychiki. Jest ona ponadto intelektualna, mimo, że zwraca się do ciała, informuje je. Z kolei duch to dusza ujęta w jej własnym życiu, myśli i woli (bez funkcji informowania ciała). Duch jest duszą w jej aspekcie zwracania się do Boga czyli poza i ponad ciało[2]. Do tej samej duszy w jej różnych aspektach Michalski nawet stosuje odmienną terminologię: dusza – anima; duch – spiritus, mens. Takim podziałem Michalski nawiązuje do Augustyna, Eckharta. Ciałem ludzkim właściwie w obrębie filozofii nasz autor się nie zajmuje. Zagadnienia związane z ciałem Michalski rozwiązuje na terenie rozważań medyczno-psycho-fizycznych. 

Teoria sublimacji jest osadzona w zaprezentowanym powyżej ujęciu człowieka i ma zasadniczo polegać na „uwznioślaniu”, doskonaleniu się człowieka tak, by dotarł do poziomu heroicznego posiadania cnót.  Michalski w jednym ze swoich artykułów[3] wyjaśnia istotę sublimacji, która ma polegać na tym, że w każdym uporządkowanym zbiorze czynników realnych elementy niższe mogą się podnosić do wyższych, by uczestniczyć w ich doskonałościach[4].  Teoria ta, w ujęciu Michalskiego, jest owocną koncepcją, jeśli umieści się ją w kontekście charakterologii i moralności[5]. Omawiany autor przyjmuje, że o sublimacji w sensie tomistycznym można mówić w znaczeniu sublimacji metafizycznej i sublimacji psychologicznej:

a.      Sublimacja metafizyczna

Polega ona na tym, że w uporządkowanym zbiorze bytów realnych poszczególne jednostki oddziałują na siebie w sposób określony: niższe podnoszą się do wyższych, by uczestniczyć w ich doskonałościach, wyższe zniżają się do niższych, ażeby od góry stać się ich podporą. Stosując tę zasadę do człowieka – widać w ramach tej samej substancji współdziałanie wyższych i niższych czynników. Niższe czynniki przez współistnienie w tej samej substancji zdobywają nową doskonałość. Przykładem ma tu posłużyć ludzka zdolność rozrodcza, wspólna nam i zwierzętom, która tylko u człowieka wchodzi w „służbę wyższym celom”.

b.      Sublimacja psychologiczna

O niej mówi Michalski w ramach sublimacji metafizycznej i porównuje ją do stanu ekstazy – gdy wszystkie władze człowieka zostaną „porwane” przez siłę miłości.  Michalski, określając istotę sublimacji psychologicznej, wymienia dwie odmiany miłości: miłość naturalną (jej dwa poziomy) i miłość wlaną. W zależności od tego, która miłość bierze ludzkie władze i jej funkcje w posiadanie, człowiek będzie się rozwijał (poprzez uwznioślenie), bądź upadał („ekstaza w górę i w dół”). Miłość wlana powoduje, że wszystkie władze ludzkie będą służyły wyższym celom z wielką siłą. Natomiast dominacja miłości naturalnej może powodować „sublimacja w dół” – wówczas to, co wyższe, służy niższemu, a wewnętrzny ład zmienia się w anarchię i szał. We właściwie rozumianej sublimacji wyższe cele domagają się od człowieka ofiary z jego sił żywotnych. Poświęcanie życia niższego dla wyższego powoduje, że ofiara przekształca się właśnie w sublimację wyższego rzędu.

Ten podział na swoiste „odmiany” sublimacji podlega pewnej ogólnej zasadzie sublimacji, która  oznacza, że w każdym uporządkowanym zbiorze czynników realnych elementy niższe mogą się podnosić do wyższych, by uczestniczyć w ich doskonałościach[6] Całe społeczeństwo to zbiór uporządkowanych tego rodzaju czynników – stąd w nim może zachodzić sublimacja.

Michalski czerpie ze swojej teorii sublimacji i zarysowuje teorię dziejów filozofii i ludzkości, jako swoisty proces skokowy. Zauważa on bowiem, że w dziejach są pewne punkty zwrotne, powodujące zmianę rozumianą jako rozwój (przeskok na wyższy poziom rozwoju), wyższy etap sublimacji. Dzieje są zatem procesem, w którym łączą się „stare siły z nowymi”. Punkt zwrotny w dziejach pobudza każdego, kto zastanawia się nad sensem dziejów, do refleksji o przeszłości. Pojawia się też pytanie skierowane do Boga i Jego Opatrzności o celowość tych procesów przemian. Siłą napędową przełomów według Michalskiego są dwie siły, które także są siłą napędową wspomnianych już odmian sublimacji (w górę i w dół): miłość i nienawiść. Zarówno miłość jak i nienawiść odnoszą się do sfery ludzkich pożądań (appetitus naturalis). Nienawiść – to jakby druga strona miłości (siła napędowa, która karze człowiekowi dążyć do celu za wszelką cenę). Miłość „odgórna” to miłość Ewangelii, „miłość oddolna” – to starogrecki eros. Eros domaga się połączenia z miłością Ewangelii, gdyż też jest dziełem Boga[7]. W ten sposób wszelkie przemiany w dziejach – a zatem i perfekcjoryzm jako przemiana ku lepszemu – wynikają z koncepcji sublimacji.

Izabella Andrzejuk