TOMIZM TRADYCYJNY
Układ problematyki w podręcznikach jest zawsze taki sam – rozdział III lub IV zawiera informacje dotyczące przyczyn i przyczynowania. Schemat mówienia o przyczynach jest również podobny – aksjomaty, dowody, argumenty z autorytetu św. Tomasza, szkoły, utarte powiedzenia etc.
1. K. Wais, Ontologia, czyli metafizyka ogólna
O PRZYCZYNIE
a) rozróżnienie między początkiem (principium) – omne a quo aliquid procedit quocumque modo, dicimus esse principium – ST I, q. 3, a. 1; a racją – to, co rzecz tłumaczy, przez co rzecz ma taka a nie inną naturę, to co tłumaczy jej istotę i istnienie.
Każda przyczyna jest początkiem, ale nie odwrotnie. „O przyczynie mówimy wówczas, gdy między początkiem a bytem pochodnym zachodzi związek wewnętrzny, tj taki, dzięki któremu byt zależy w swoim istnieniu od początku”
Wniosek: Każda przyczyna wpływa na powstanie rzeczy.
„Jak mówią scholastycy: to, co daje innej rzeczy istnienie” albo w wersji Waisa: przyczyną jest to, co wpływa na powstanie jakiejś rzeczy w jakikolwiek sposób.
Od strony formalnej – przyczyna jest przyczyną, gdy pojawi się skutek; od strony materialnej – jest wcześniejsza - Relativa sunt simul (natura et tempore)
b)Warunek (conditio) conditio sine qua non – to, co na skutek nie wpływa, ale jest dla powstania tego skutku konieczne, od czego ten skutek zależy.
c) Sposobność (occasio) to, co ułatwia wpływ przyczyny na skutek, a tym samym ułatwia powstanie skutku (przykład zmroku i złodzieja)
d) Pobudka (motivum) przyczyna celowa
Przyczyny nadrzędne mają właściwą sobie czynność sprawczą różną od przyczyny głównej. Substancje stworzone działają za pomocą sił, które się od nich rzeczowo różnią.
O PRZYCZYNIE SPRAWCZEJ
„przyczyna sprawcza tym różni się od innych przyczyn, że wpływa na powstanie innych rzeczy swoja czynnością, bo jak mówi Tomasz influere causa efficientis – est agere”
Cechy przyczyny sprawczej:
Działacz, siła czyli władza, czynność, bierność (przyjęcie działania), biernik (substancja przyjmująca to działanie). „Dlatego scholastycy zwią substancję (osobnik, osoba) początkiem, zasadą, która działa, naturę – zasadą pierwszą, przez która substancja działa, a siłę – zasadą najbliższą, przez którą odbywa się działanie substancji. Substancja jest główną przyczyną działania – działaczem. Stąd znana nam zasada actiones sunt suppositorum”.
Siła: akt pierwszy w stosunku do działania może być:
W akcie pierwszym dalszym (In actu primo remoto) – zdolność do działania
W akcie pierwszym najbliższym (Proximo) – zdolność mająca wszystkie warunki by działać, ale nie działa
W akcie drugim (In actu secundo) – działa
Wniosek: działanie jest czymś pośrednim między władzą a sprawianym przez nią skutkiem. Jest to wg scholastyków – ujawnienie i uzupełnienie siły – actualitas virtuti, exercitum potentiae operativae
Czenność – wewnętrzna (skutek w działaczu) i zewnętrzna (skutek w bycie innym)
ALE: Czynności przechodniej zawsze odpowiada bierność – passio
„Niestety scholastycy różnią się w rozumieniu tego gdzie tkwi czynność. Jaka zachodzi różnica miedzy czynnością, biernością i ruchem? Wais, Gret, Kajetan – czynność w działaczu a Mercier czynność w bierniku- stąd aforyzm – actio agentis est in passio” Jest to echo sporu wywołanego wypowiedzią Tomasza w Kom. do Sent., SCG i z De Veritate, Kom. De Anima - Wajs rozstrzyga za Tomaszem i Arystotelesem – to są 2 kierunki tej samej drogi (jak z Teb do Aten albo z Aten do Teb).

Jednak: Przez czynność jestestw stworzonych zmienia się (substancjalnie lub przypadłościowo) rzecz już istniejąca – różnica między creatio a effectio.
WNIOSKI W POSTACI AKSJOMATÓW:
1. agere sequitur esse – sposób działania stosuje się do sposobu bytowania
2. Omne agens agit sibi simile – działanie tkwi w bierniku który staje się podobny do działacza
PODZIAŁ PRZYCZYN:
1. I i II
2. II: fizyczne (bezpośrednio sprawia skutek) i moralne (nakłania i pobudza – prośba, obietnica, groźba, rozkaz)
3. konieczne (neccesaria) – nierozumne; i wolne (libera) – rozumne – mogą działać lub nie
4. per se i per accidens – przypadkowe, nie z istoty
5. przyczyna główna (principalis) i narzędziowa (instrumentalis) – jest tylko wtedy przyczyną, gdy współdziała z inną dla osiągnięcia jednego skutku, nie działa sama z siebie swą własną mocą, ale ma też swoją moc – jest niejako podwójna; działa tylko wtedy gdy zostanie poruszona. Przewyższa ją moc dana przez przyczynę I
6. całkowita (totalis) – sama powoduje cały skutek i częściowa (partialis)
7. najbliższa (Proxima) i dalsza (remota) – za pośrednictwem innych przyczyn
8. jednorodna (univoca) ten sam gatunek np. Ojciec->syn i różnorodna (aequivoca) Bóg->stworzenie
ZASADA PRZYCZYNOWOŚCI: Cokolwiek niekoniecznie istnieje, ma przyczynę.
Zachodzi realna różnica między substancją a jej działaniem – konieczność pośrednictwa


2. F. Gabryl, Metafizyka ogólna, czyli nauka o bycie

Przyczyna sprawcza aktualizuje możność – przejście z możności do aktu
„O ile więc chodzi o przyczyny sprawcze stworzone, nie ulega wątpliwości, że skutek może istnieć po swym powstaniu, chociaż przyczyna, która mu dała początek, działać przestanie; natomiast gdy mowa o Stwórcy, koniecznem jest bezustanne zachowanie stworzeń w ich istnieniu tak, iż w pewnym znaczeniu każdy moment istnienia rzeczy stworzonych można nazwać stwarzaniem jestestwa”
Działanie – środek powstania czegoś z czegoś innego
Wniosek: 1. substancja 2 działanie 3 skutek

Skutek zawiera się w przyczynie:
Formalnie – ten sam gatunek
Eminenter – w sposób niedościgniony: np. poznanie Boga i człowieka
Wirtualnie – posiada w sobie siłę by dać skutkowi tę samą doskonałość, która sam posiada

Aksjomaty – operari sequitur esse

Działanie wsobne i przechodnie
Passio – cierpienie, bierność
Przyczynowość jest empirycznie doswiadczalna.

Podział Przyczyn:
1. I i II
2. Powszechna (universalis) – wpływa na wszystkie skutki; szczegółowa (particularis) – na 1 lub więcej skutków
3. fizyczne i moralne
4. wolne i konieczne
5. bliższe i dalsze
6. jednorodne i różnorodne
7. sprawcza główna i narzędziowa

4 zasady przyczynowości:
1. Arystoteles, Tomasz – omne, quo movetur, ab alio movetur
2. Tomasz – omnis effectus habet causa lub Nullus effectus sine causa (Gabryl uważa ją za słuszną)
3. Wszystko co jest ma swa przyczynę
4. Kant – wszystko co się dzieje musi mieć przyczynę sprawczą
Mercier – jestestwo, którego istota nie jest identyczna z jego istnieniem, koniecznie zależy, jeśli ma istnieć, od innego jestestwa, u którego istota jest istnieniem

Przyczynowośc jest oczywista.
Albert Wielki - gdybyśmy na pustyni spotkali pałac zamieszkały przez jaskółki, nie wpadłaby nam przecież myśl, aby ich znojnej pracy przypisać budowę pałacu – porządek, przyczyny rozumne itd.

3. D. Mercier, Metafizyka ogólna,

perypatyzm scholastyczny

W działaniu przyczyny sprawczej rozróżnia przyczynę główną lub pomocniczą wytwarzającą działanie, przedmiot podlegający działaniu
Problematyka pojawia się w kontekście istnienia zła w świecie.
Jeżeli wszystkie przyczyny mogą mieć za bezpośredni i naturalny skutek dobro, to zło zrodzić mogą pośrednio, przypadkowo. Na 3 sposoby:
1. skutek jest niedoskonały, ponieważ przyczyna była niedoskonała – brak ten tkwi w przyczynie głównej lub przyczynie pomocniczej
2. przeszkoda ze strony przedmiotu, przyczyna sprawcza jest doskonała
3. braku nie ma w przyczynie ani przedmiocie, lecz skutek działania nie może się pogodzić z doskonałością właściwą przedmiotowi podlegającemu działaniu, i wtedy czynnik uskutecznia swe działanie jedynie, pozbawiając przedmiot tej doskonałości – szkoła posiadała przysłowie, uświęcone przez powszechne użycie dla wyrażenia tego prawa przyrody – Generatio unius est corruptio alterius WNIOSEK: wytworzenie doskonałego skutku dobrego pociąga za sobą wykluczenie jakiejś uprzednio istniejącej doskonałości

PRZYCZYNA SPRAWCZA
Scholastycy – id a quo aliquid fit (to przez co rzecz powstaje)
„Powstawać to przechodzić z niebytu do bytu lub z takiego niebytu do takiego bytu, słowem stawać się”

Efficiem est causa in quantum agit (przyczyna jest sprawcza o tyle, o ile jest czynną)
Czynność wewnętrzna (chcenie) i zewnetrzna (udoskonala przedmiot bierny; spowodowaną zmianę odbiera inny podmiot)

Warunek, okazja, przyczyna

PODZIAŁ PRZYCZYNY SPRAWCZEJ
1. główna i pomocnicza (instrumentalis)
2. I i II To przyporządkowanie może być esencjalne (istotowe) lub przypadkowe
a) esencjalne gdy przyczyna w chwili przyczynowania daje bytowi swój byt albo uzupełnia jej zdolność do czynu (przyporządkowanie Stwórcy); zachowywanie w istnieniu i podtrzymywanie w działaniu; one muszą istnieć jednocześnie
b) przypadkowe - to samo, ale przyczyna II ani w swym istnieniu, ani w swej działalności nie zależy już aktualnie od tej przyczyny – syn od ojca
W sensie ścisłym każda przyczyna II jest instrumentalna, czyli pomocnicza, zawsze jest narzędziem Boga i jemu jest podporządkowana. JEDNAK zastrzegłszy esencjalną zależność przyczyny II od Boga, można ją uważać za przyczynę główną w stosunku do narzędzia, którego używa.
3. Univoca – skutki tej samej natury co ona; aequivoca (analoga) – różnią się gatunkowo
4. Konieczne (wytwarzają zawsze tę sama czynność) i wolne (mogą wybierać między różnymi kierunkami, czynnościami)
5. bliższa (bezpośrednia); dalsza (pośrednia)
6. fizyczna (wytwarza skutek dzięki swej własnej zdolności, może też za pomocą narzędzia) i moralna – rozkaz, rada, groźba – działa na wolę
7. całkowita; częściowa

W każdej przyczynie II jest bierność i czynność, które jednoczą się z ruchem, który przedmiot poruszany w siebie przyjmuje – In Phis, II, lec. 4 - czynny w przyczynie, a bierny w skutku

ST I, q. 41, a. 1, ad. 2 – stawanie się jest formalnym kresem sprawczości

Argument z porządku.

3. S. Kowalczyk , Metafizyka ogólna

filozofia arystotelesowsko – tomistyczna

Cechą charakterystyczna przyczyny jest przekazanie istnienia, ale nie własną mocą – realny wpływ na zaistnienie skutku
Cechy:
1. prymat wobec skutku 2. realna różnica wobec skutku 3. doskonalsza wobec skutku
Przyczyna sprawcza nie stwarza skutku z nicości, lecz przetwarza istniejąca materię nadając jej formę.

Podział przyczyn:
1. I (nie potrzebuje tworzywa, bo jest niezależna); II
2. adekwatna i nieadekwatna (potrzebuje innych bytów)
3. główna i narzędziowa
4. istotna (per se – zgodna z intencją sprawcy) i przypadkowa (wbrew woli sprawcy)
5. bezpośrednia, dalsza, najdalsza (inicjuje łańcuch przyczyn)
6. fizyczna, moralna
7. przyczyna w akcie I (zdolność do działania) i w akcie II (działa)

Jak mówi filozofia tomistyczna: dusze ludzkie są stwarzane, ale formy niesamoistne emanują z potencjalności zawartej w tworzywie materii (SCG II, c. 86) Dokonuje się to już przy współudziale przyczyny sprawczej, która aktualizuje formę stosownie do możliwości materialnego podłoża.
PRZYCZYNA SPRAWCZA
Wpływa ona na zaistnienie rzeczy przez działanie – rys charakterystyczny przyczyny sprawczej; jest aktywna
Podział:
1. naturalne i przypadkowe
2. I i II (stworzenia)
3. główne i narzędzie
4. całkowita i częściowa
5. jednoznaczna i analogiczna (skutki różne w swojej naturze)
6. koniczne i wolne
7. bezpośrednia i pośrednia
8. czasem rozgranicza się 4 rodzaje przyczyn sprawczych: doskonalącą, usposabiającą, pomagającą, doradzającą

Z zasady przyczynowości wynika:
1. nie ma przypadku
2. działanie zakłada konkretny sposób bytowania
3. omne agens agit sibi simile – podobieństwo
4. Skutek nie jest doskonalszy od przyczyny
5. przyczyna przyczyny jest przyczyna skutku
6. nic nie jest przyczyna siebie

Przyczyna II dokonuja transformacji istniejących bytów nadając im nowy wymiar istnienia, zawsze tworzywo już jest.
Władze działają dzięki energii formy substancjalnej
Narzędzie musi być proporcjonalne do skutku (ale ten skutek jest doskonalszy od niej samej) i do przyczyny od której ma moc; narzędziami mogą być władze człowieka

Nowo powstałe byty są zależne od Przyczyny I w aspekcie egzystencjalnym, natomiast w aspekcie esencjalnym (treści, natury) od przyczyny II
Człowiek nie jest zdeterminowany w swej aktywności przez Boga, ale jest przez niego w niej podtrzymywany.

4. S. Adamczyk, Metafizyka ogólna czyli ontologia

Teza XXVIII: Przyczynę słusznie określamy jako pryncypium wewnętrzne wpływające na powstanie istnienia czegokolwiek innego

„W określeniu przyczyny błądzi wielu współczesnych filozofów tomistycznych jak Gret, Swieżawski, którzy wstępując w tym względzie w ślady Suareza twierdzą, że przyczyna jest tym, co samo przez się wlewa istnienie w różny od siebie byt….. W takim bowiem razie jedynie tylko czynnik sprawczy mógłby by być nazwany własciwa przyczyną. Co więcej, tego rodzaju przyczyna sprawczą mógłby być tylko Bóg, gdyż tylko Bóg mając w naturze swojej istnienie, może to istnienie dawać innym bytom”.

Przyczyna:
Zupełna (adequata) i niezupełna (inadequata)
Wewnętrzna (intrinseca) – materia, forma – część składowa skutku i zewnętrzna (extrinseca) – sprawca, cel – różne od skutku, dzięki którym skutek zaczyna istnieć
4 przyczyny z doświadczenia wewnętrzne, zewnętrzne

Aksjomaty:
1. Nie ma skutku bez przyczyny
2. Każdy skutek domaga się równej sobie przyczyny
3. Gdy działa przyczyna powstaje skutek
4. Z zaprzestaniem działania przyczyny ustaje skutek
5. ze zmiana przyczyny zmienia się skutek
6. przyczyna przyczyny jest przyczyną skutku
7. 2 rzeczy nie mogą być dla siebie nawzajem takimi samymi przyczynami

Przyczyna sprawcza
Przyczyny narzędne to przyczyny sprawcze
Aktualizowanie formy z potencjalności materii

Podział przyczyn sprawczych:
1. naturalne i wolne
2. zasadnicze (per se) i przypadkowe
3. zasadnicze: możnościowa (c. potentia agens) – nie działa, ale ma moc działania; aktualna (c. agens) – działa
4. aktualna: I i II
5. II: ogólna (universalis)i szczegółowa (particularis)
6. szczegółowa: Proxima najbliższa, pośrednia - ramota, bezpośrednia - immediata
7. bezpośrednia: causa ferii – stawania się, causa esse (substancja, przypadłości)

Aksjomaty:
1. skutek mieści się w przyczynie
2. omne agens agit sibi simile
3. działający nie działa na coś podobnego do siebie
4. byt posiadający doskonałość w stopniu najwyższym jest przyczyna doskonałości bytu w stopniu niższym
5. niemożliwe jest działanie na odległość

„Nierozumną rzeczą jest odmawianie stworzeniom wszelkiej działalności”

„Równocześnie zaś moc Boża przechodząca przez stworzenia, wydobywająca nowe formy, daje tym forma istnienie. W ten sposób, chociaż Bóg jest właściwą przyczyną sprawczą nowo powstającego istnienia w rzeczach, to do pewnego stopnia można powiedzieć, że i stworzenie wytwarza nowe istnienie, o ile staje się narzędziem, które swym działaniem przygotowuje materie do tego, by stała się stosownym podmiotem do wlewanego przez Boga istnienia”

Wniosek: Narzędzie ma moc własną oraz od przyczyny I (ta przerasta siły narzędzia)
Narzędzie działając sprawczo dokonuje skutku dostosowanego do przyczyny głównej



TOMIZM EGZYSTENCJALNY


1. Krapiec, Metafizyka


Połączenie przyczyny sprawczej i zagadnienia przyczynowości nastąpiło gdy zaczęto negować 4 przyczyny Arystotelesa, a samą przyczynowość sprowadzono do przyczynowania sprawczego.
Jednak zasada przyczynowości jest epistemologiczna, ponieważ w rzeczywistości mamy zawsze współistnienie wielu przyczyn – czym innym jest zasada, a czym innym przyczynowanie przez przyczynę sprawczą.
Przyczynowanie sprawcze przez Absolut – novum w średniowieczu na tle greckiego kosmosu.
ZATEM zaistnienie bytu stało się głównym skutkiem działania przyczyny sprawczej, a nie tylko produkowaniem formy.
Arystoteles – przyczyna = forma
Tom – przyczyna = istnienie

Wszystko można nazwać przyczynowaniem sprawczym, bo wszystkie byty przyczyniają się do zaistnienia czegoś.
Prezyczyną sprawczą główną jest Bóg = stwarzanie.
Wszystkie inne przyczyny są nadrzędne. Nie oznacza to jednak, aby przyczami były w innym aspekcie – bytu konkretnie zdeterminowanego w swej treści – są przyczynami głównymi, które posługują się w tym aspekcie również przyczynami sprawczonarzędnymi.

4 rodzaje przyczyn:
Dokonawcze (perficiens) – wprowadzają formę przy rodzeniu
Przygotowawcze (praeparans) – układa materię do ostatecznego rezultatu
Pomocnicze (adiuvans) – działa dla czyjegoś celu
Doradcze (consilians) – dostarcza formy do czynnika działającego w świecie

Przyczyna sprawcza główna działa mocą swej formy, zaś przyczyna sprawczonarzędna działa mocą „poruszenia” udzielonego jej przecz przyczynę główną. Wszelkie inne rozróżnienia są nieistotne z tego punktu widzenia.

Wszystkie przyczyny II działają przez władze, tylko Absolut działa mocą swej istoty
Skoro przyczyna sprawcza działa w czasie, to sama jest uwikłana w czas.

Przyjęcie że byt działa przez istotę doprowadziło do odrzucenia przyczyny sprawczej (Kant, Hume, Dunst Szkot, Augustyn)

Samo działanie sprawcze nie jest relacją, ale może zostać uznane za podstawę relacji przyczynowej. Jednak może być to realne sprawstwo bez produkcji skutku – np. kontemplacja prawdy dla niej samej – sprawcze działanie jest samo dla siebie celem.

3 aspekty przyczynowania sprawczego:
1. do podmiotu – ad passum – w którym przyjmuje się działanie
2. do skutku jako wyniku działania
3. do źródła z którego emanuje działanie – moment konstytutywny działania spr
ZATEM: przyczyną sprawczą jest źródło

PRZYCZYNA SPRAWCZA NARZĘDNA

Narzęność pozbierał Tomasz – przyczyna narzędna działa mocą przyczyny głównej, jednak to nie oznacza, jak chaciałby Szkot, że narzędzie jedynie asystuje przyczynie sprawczej.
Narzędzie przyjmuje do wnętrza moc pochodzącą od czynnika głównego. Przekształca ją i sprawia skutek, który jest ontyczne doskonalszy od samego narzędzia.
Skutek pokazuje, że produkująca go przyczyna była wyższego rzędu.
Moc przyczyny głównej może posłużyć się wieloma przyczynami nadrzędnymi, jednak zawsze wszystkie narzędzia można sprowadzić do jednego.
Forma narzędzia łączy przyczynę główną ze skutkiem – b. ważna funkcja
a) narzędzie staje się przyczyną gdy zostanie poruszone – 2 momenty: przyporządkowanie do czynnika głównego i przyporządkowanie do skutku (dlatego niektórzy mówili, że narzędzie jest jednocześnie przyczyną i skutkiem)
b) narzędzie uzyskawszy moc wyzwala z siebie działanie sprawcze nadrzędne:
1. czynność właściwa – forma siekiery- ruch od przyczyny głównej
2. czynność sprawczonarzędna – siła od czynnika głów jest determinowana i zacieśniana do sposobu bytowania przyczyny II – uszlachetnia to narzędzie, bo umożliwia mu wyprodukowanie skutku doskonalszego od siebie
Związek przyczyny i narzędzia jest czasowy – podtrzymywanie w istnieniu (???????)
Czynność sprawczonarzędna- akt od strony czynnika głównego + możność przyjęcia od strony narzędzia

2 momenty w skutku – skutek ma dwa podobieństwa: do przyczyny głównej w aspekcie istoty i do narzędzia w aspekcie pochodności

WNIOSEK: Całości pochodzi od narzędzia i przyczyny głównej.

Współdziałanie przyczyn sprawczych
Causae sunt ad invicem causae – przyczyny wzajemnie się warunkują w przyczynowaniu

Bóg a świat stworzony
Byty dokonują przyczynowania sprawczego, ale nie niezależnie od Boga
2 aspekty:
1. współdziałanie równoczesne – skutek wyprodukowany prze przyczę jest pochodny od Przyczyny II i I; istnienie – Bóg; istota - przyczyna II
2. współdziałanie uprzednie – chodzi o to, że przyczyna II musi być poruszona; samo sprawstwo skoro jest bytem to zależy w swym istnieniu od Boga.
Przyczyna sprawcza wyłaniająca taki ruch sprawczy jest ostatecznie sama w sobie w możności. Jej zaktualizowanie staje się ostatecznie zrozumiałe gdy odniesiemy ją do Absolutu. Przyczyny drugie są możnościami czynnymi (!!!!)

Zespół przyczyn II jest sprzeczny w swym działaniu bez odniesienia ich do Absolutu, jako ostatecznej racji działania

JEDNAK Nie wiemy (!!!) jak dokonuje się aktualizowanie przyczyn, lecz metafizyka wymaga istnienia Boga jako przyczyny I.

Nieporozumieniem językowym jest negowanie wolności przyczyn II




SWIEŻAWSKI, Byt
Przyczynowość punkt kulminacyjny w metafizyce – umożliwia przejście z istoty do istnienia – ordo existentiae
„od tego jak pojmować będziemy przyczynowość zależeć będzie cała możliwość i skuteczność rozbudowania metafizyki i przeobrażenia jej w system twierdzeń dotyczących całej rzeczywistości , a więc wkorzenionych i zakotwiczonych w porządek istnienia”

Okazjonalizm zredukował przyczyny II do I – tomizm przyjmuje szeregi przyczyn złożonych z różnych przyczyn ostatecznie uzależnionych od przyczyny pierwszej.
Przyczyna w sensie właściwym i tomistycznym - principium quo influit esse in alid – zasada, która udziela istnieniu temu, czego jest zasadą. Przekazywanie istnienia, to coś co wyróżnia przyczynę z innych zasad.

Przyczyny są per se intellectibilia, a per accidens sensibilia, dlatego tomizm nie twierdził nigdy że przyczynoiwość jest dla nas oczywista.
Sama zaś przyczynowość jest w planie istnienia a nie istoty.

Większa doskonałość przyczyny od skutku to doskonałość bytu – większa przewaga aktu nad możnością

Wiele skutków naszych działań nie realizuje się po działaniu, ale przez działanie. Przyczyna i skutek mogą być w metafizyce równoczesne – dlatego min. Tomasz nie widzi trudności w przyjęciu wieczności świata, ale Objawienie skłania go do przyjęcia początku świata w czasie.

Pierwszeństwo przyczyny to pierwszeństwo w doskonałości natury – czysty akt jest pierwszy, nie chodzi to o czas, ale o akt.

Przyczyna materialna przyjmuje wpływ – tam gdzie możność, tam materia.
„Przyczynowość formalna polega na tym, że forma ukonstytuowawszy wraz z materią byt, umieszcza go w danym gatunku i staje się wtórnie pośrednia zasadą jego istnienia i jedności (materia est id, in quo recipitur forma et ex quo fit, quo generator – materia jest tym, do czego bywa przyjęta forma i z czego jest uczynione to, co powstaje); umożliwiając działanie przyczynowości sprawczej, która dopiero wprowadza rzeczy bezpośrednio w ordo existentiae”

Istnienie otrzymywane od przyczyn sprawczych. Zasada przyczynowania sprawczego: „wszelki byt, który nie musi istnieć, domaga się koniecznie przyczyny sprawczej”

Zaprzeczenie możności w bycie to zaprzeczenie przyczynowania sprawczego przyczyn II – okazjonalizm

Każdy ruch jako przejście z możności do aktu zakłada interwencję przyczyny sprawczej jako aktu doskonalszego (dowód z ruchu jest tomistyczny)


Podział przyczyn, którego dokonała scholastyka, nie wiadomo czyj on jest:
I. Per se (pośrednia i bezpośrednia) i per accidens
II. Główna (principalis): pierwsza, wtóra i instrumentalna


Doskonalsza od skutku może być jedynie przyczyna główna i właściwa.

„Świat utrzymywany w bycie w swej całości i w każdym szczególe przez ową pierwszą przyczynę główną, jaką jest Bóg, jest widownią, na której rozgrywa się cała niezmiernie skomplikowana i misterna symfonia, grana ustawicznie przez wszelkie główne przyczyny wtóre oraz przez przyczyny instrumentalne, właściwe i przypadłościowe”.

[Arystotelesowski Pierwszy Nieporuszony Poruszyciel to przyczyna sprawcza, celowość jest chrześcijańska]
 

Sprawozdanie z XI posiedzenia Katedry Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej.

Po wygłoszonym referacie prof. Andrzejuk zachęcił zebranych do zadawania pytań. Pierwszy głos zabrał mgr Zembrzuski, który zapytał czy można powiedzieć, że M. Krąpiec utożsamiał bierność z możnością i jaka jest rola wyobrażeń w poznaniu ludzkim (sprawcze, narzędne)? Prelegentka odpowiedziała, iż u M. Krąpca wyobrażenia pełnią funkcję przyczyn narzędnych. W kwestii natomiast bierności prelegentka odpowiedziała, że możliwa jest interpretacja bierności jako możności, lecz to zależy od kontekstu, w którym pojawia się owa bierność. Mgr Zembrzuski poprosił o doprecyzowanie, co to znaczy? Mgr Szczepkowska uzupełniając swą wypowiedź dodała, że przyczyny narzędne zależą zawsze od przyczyny głównej. Mgr Zembrzuski zapytał wówczas czy u Tomasza da się wyróżnić określenia pojawiające się u Waisa: akt bliższy, drugi i o ich miejsce w przyczynowaniu. Autorka referatu przyznała, iż można podobne terminy spotkać u Akwinaty w związku z analizą mocy władzy. Mgr Zembrzuski dopytał, co byłoby aktem pierwszym, a co dalszym u Waisa; czy jest to forma? Prelegentka wyjaśniła, iż struktura podręcznika Waisa nie pozawala na jednoznaczne utożsamienie z formą, jednak z kontekstu rozważań Waisa wynika, że można dokonać takiego utożsamienia. Następne pytanie zadała mgr Weremowicz o miejsce przyczyn narzędnych w strukturze bytu i czy pojawiają się one w stosunku Bóg – świat? Mgr Szczepkowska odpowiadając przyznała, że oczywiście pojawiają się one w problematyce Bóg- świat, uzupełniła jednocześnie, że np. według M. Krąpca sposób w jaki przyczyna główna aktywizuje przyczynę drugą jest określony jako tajemnica i jak wynika z przeprowadzonych przez nią do tej pory badań nie tylko on nie umiał tego wyjaśnić.