PANEL OTWARTYCH  DEBAT

Wykład szósty

profesor dr hab. Jan terelak

 

Czy bać się stresu?

 

 

 

 

 

Profesor Jan Terelak podczas wykładu

 

 

Dnia 11 marca 2010 roku w centrum Kultury Civitas Christiana w Warszawie w godzinach 18.00 – 20.00 odbył się szósty Panel Otwartych Debat. Pan Profesor dr hab. Jan Terelak wygłosił wykład pod tytułem Czy bać się stresu? W wydarzeniu uczestniczyli przedstawiciele UKSW: Pan Profesor dr hab. Artur Andrzejuk, Pani Profesor dr hab. Anna Siniarska – Wolańska, inni pracownicy Uniwersytetu, studenci, absolwenci oraz goście niezwiązani z Uczelnią.  

Otwierając Panel Pan Profesor dr hab. Artur Andrzejuk powitał uczestników i przedstawił Prelegenta: zakres przeprowadzanych badań oraz niektóre z publikacji Pana Profesora  Jana Terelaka.

 

Profesor Artur Andrzejuk przedstawia Profesora Jana Terelaka

 

Wykład rozpoczął się od przedstawienia rozwoju definicji stresu.

Prelegent powiedział, że początkowo tę problematykę podjęto w biologii, mianowicie w badaniach Claude’a Bernarda dotyczących mechanizmów obronnych, uruchomianych w komórkach w obecności toksyn.

Następnie J. Sely określił stres w tychże kategoriach mechanizmów obronnych inicjowanych przez system nerwowy człowieka. Przedmiot zainteresowań stanowiły tutaj interakcje człowieka z otoczeniem, generujące sytuacje stresowe. Wówczas zauważono związek między nagromadzeniem podobnych sytuacji a występowaniem chorób psychosomatycznych oraz różnych objawów depresyjnych. Jednocześnie dostrzeżono, że stres nie ma własności wyłącznie destrukcyjnych, ponieważ jest to środek, w który natura wyposażyła żywe organizmy, również człowieka, w celu pokonania przeszkód.

 

 

Uczestnicy Panelu

 

Uczestnicy Panelu: pierwsza z lewej, Pani Hanna Terelak, małżonka Prelegenta

 

Dalej Prelegent przytoczył koncepcję specyfiki stresu Lazarusa i Folkmana. Zdaniem uczonych przeżycie stresu w przypadku człowieka, inaczej niż u zwierząt, nie musi pokrywać się z realnym lub aktualnym stanem rzeczy, może nim być antycypacja zagrożenia lub jego dokuczliwe wspomnienie, co często czyni reakcję nieadekwatną w stosunku do zagrożenia.

Zdaniem Profesora J. Terelaka stres, będąc elementem naturalnego oddziaływania człowieka z otoczeniem, nie może być zwalczany jako zjawisko niepożądane, lecz pokonywany poprzez przyjęcie odpowiedniej postawy, gdzie sytuacja stresowa ma postać świadomego przejścia przez doświadczenie, dzięki któremu wzrasta ocena własnych możliwości (w charakterze przykładu Profesor podaje wydarzenie egzaminu) .  Rezultatem jest przekształcenie negatywnych przeżyć w emocje pozytywne - poradzenie sobie z problemem.

Kolejne zagadnienie dotyczyło rodzajów stresu, wyróżnionych odpowiednio do warunków ich powstania.

Omówiono sytuację częściowego lub pełnego odcięcia człowieka od doznania bodźców, znane z eksperymentów Hebba – 1969 oraz Shurleya -1960, które wykazały wyjątkową uciążliwość  przeżycia wyizolowania.

Przedstawiono także stres innego typu, powstały w sytuacjach ekstremalnych:

a)     wymagających przekroczenia duchowych uwarunkowań człowieka, wyrażonego np. w konieczności przełamania systemu wartości.

Stres traumatyczny, znany z przypadków walczących na wojnie żołnierzy, nie podlega przewartościowaniu (wyżej wspomnianemu przekształceniu), bowiem żadne wyjaśnienie nie pokona indywidualnego sumienia.

b)     narzucających ograniczenia psychofizyczne, zilustrowane przykładami z praktyk lotnictwa wojskowego oraz lotów kosmicznych, gdzie zagrożenie wiąże się, przede wszystkim, z oddziaływaniem na organizm człowieka siły grawitacji, kilkakrotnie przewyższającej tę, z którą mamy do czynienia w naturalnych warunkach.

Prelegent zwrócił uwagę, że ten typ stresu łączy się z postępem technologicznym cywilizacji, co z jednej strony - odkrywając  człowiekowi nowe przestrzenie - naraża go na  działanie niebezpiecznych czynników, w tym obcego, nieprzyjaznego środowiska, a z drugiej  dostarcza - środków zaradczych (odpowiednio skonstruowane skafandry przeznaczone do lotów kosmicznych, sprzęt, wyposażenie techniczne itd.).

Następna część wykładu była poświęcona pokonywaniu stresu.

Wyodrębniono trzy główne obszary, w których dokonuje się pokonywanie stresu:

- powołane w tym celu instytucje

- otoczenie – rodzina, bliscy, przyjaciele

- środki farmakologiczne oraz alkohol

Prelegent stwierdził, że kultura masowa rozpowszechnia wzorzec, zgodnie z którym alkohol stanowi lekarstwo na wszelkie rodzaje stresu. Według  opinii Prelegenta środek ten nie rozwiązuje problemu, ale może okazać się skuteczny, jako chwilowa ucieczka od problemu, pod warunkiem znajomości oraz wyczucia miary, w przeciwnym przypadku powoduje skutki wręcz przeciwne.

Zdaniem Profesora najbardziej pomocne w radzeniu sobie ze stresem jest przyjazne otoczenie.

Natomiast za najmniej efektywną uważa edukację w jej obecnym stanie. Spośród błędów edukacji Prelegent wyróżnia po pierwsze, przyjęcie funkcji terapii (naprawianie skutków spowodowanych stresem), po drugie, koncentrowanie się na tworzeniu sytuacji wyidealizowanych, pozbawionych stresu, zamiast uczenia przeżycia doświadczenia stresu, skupienia się na problemie oraz na możliwościach jego rozwiązania, nie zaś na samych emocjach.

Pod koniec wykładu odbył się pokaz slajdów  „40 zasad radzenia sobie ze stresem” o charakterze przypomnienia o najważniejszych czynnikach decydujących o odporności człowieka na stres. Podstawą jest dostrzeganie wartości życia oraz relacji międzyludzkich.

 

Po wykładzie odbyła się dyskusja, którą otworzył Animator spotkania, Pan Mariusz  Malinowski, kontynuując temat skutków niskiego poziomu edukacji w sprawie radzenia sobie ze stresem. M. Malinowski powiedział, że mimo powszechności terapii większość osób w sytuacjach stresowych nadal sięga po alkohol.

Profesor J. Terelak potwierdził skuteczność tego środka. Zdaniem Profesora, stosowany w małych dawkach ma on właściwości stymulanta, natomiast w dużych – depresanta. Dodał, że alkohol ratuje przed stresem umożliwiając chwilową ucieczkę, ale nie rozwiązuje problemu.

Następnie M. Malinowski podjął kwestię dotyczącą ewentualnych zmian w pracy szkoły, sposobów odpowiedniej inicjacji uczniów do stresu.

 

 

Mariusz Malinowski, moderator dyskusji w Centrum Kultury Civitas Christiana

 

 

Prelegent oznajmił, że obecnie szkoła stale naraża ucznia na stres, nie dbając o to, jak uczeń sobie z tym radzi. Ponadto szkoła buduje relacje oparte na rywalizacji i przede wszystkim na ocenianiu, przez co kształtuje zły wzorzec, który jest dalej przenoszony poza życie szkolne.

Jeden z obecnych gości przedstawił swoją „receptę na szczęście”. Jego zdaniem najbardziej chroni przed stresem pogodzenie się z tym, kim się jest.

Prelegent rozwinął temat stawiania sobie realnych celów, podkreślając, że cel pozostaje realny nawet wtedy, gdy brak nam możliwości do jego zrealizowania, bowiem zawsze możemy realizować cel zastępczy, który nie daje pełni satysfakcji, ale ratuje przed doświadczeniem porażki. Trzymając się realności celów, według Prelegenta, należy pamiętać o rozróżnieniu tych, które są naprawdę nasze, wynikają z naszych przekonań, od narzuconych z zewnątrz poprzez reklamę, opinie itp. Podstawę do rozróżnienia profesor J. Terelak upatruje przede wszystkim w ukształtowanym systemie wartości.

M. Malinowski zapytał, czy ucieczka może być rozpatrywana w kategoriach środków zaradczych.

Prelegent dał na to pozytywną odpowiedź, popartą przykładem ucieczki sprawcy z miejsca zdarzenia, która w pierwszej chwili jest nie tyle unikaniem odpowiedzialności, co właśnie odseparowaniem się od problemu.

Kolejny z gości zapytał Profesora o rolę endorfiny.

Profesor wyjaśnił, że jest to substancja aktywizująca mózg w warunkach zagrożenia.

M. Malinowski wyraził zainteresowanie sensownością generowania stresu w celu kształtowania osobowości, jak to ma miejsce np. w kulturze indiańskiej.

Prelegent odpowiedział, ze techniki powodowania stresu są stosowane w klinikach chirurgicznych, kiedy lekarz informuje pacjenta o skutkach zabiegu, by pacjent nie miał nierealnych oczekiwań, jak również w codziennej praktyce, określanej jako „ rzucanie na głęboką wodę”.

Następnie M. Malinowski zapytał o możliwość łagodzenia reakcji na stres w jednostkowych przypadkach.

Zdaniem Prelegenta odporność na stres nie zależy jedynie od nas, lecz jest uwarunkowana indywidualnymi czynnikami, np. temperamentem. Ważne,  by nasze wybory były oparte nie na zewnętrznych sugestiach, tylko na trzeźwej ocenie potencjału osobowości.

Jedna z doktorantek UKSW poruszyła kwestię wychowania dzieci w wieku przedszkolnym opartego na wskazywaniu dziecku niedociągnięć i wad.

Według Profesora skupienie się na wadach szczególnie w przypadku małych dzieci skutkuje deficytem emocjonalnym, co w przyszłości owocuje zaburzeniem relacji osobowych.

Na koniec wykładu M. Malinowski poprosił Pana Profesora o wskazanie podstawowej zasady zapobiegania stresowi.

 

 

Mgr Natalia Weremowicz (autorka sprawozdania) oraz mgr Bożena Listkowska (koordynatorka Paneli)

 

 

Dr Izabella Andrzejuk (autorka fotografii)

 

 

Profesor Jan Terelak podczas dyskusji

 

 

Profesor J. Terelak odpowiedział, że nie ma takiego schematu. Z racji społecznego charakteru zjawiska, możemy być skuteczni chroniąc przed stresem innych. Dlatego wystarczy pamiętać, że „najważniejsze jest życie; cele i zdarzenia są przejściowe”.

 

Po wykładzie.

Przejęta wykładem dziewięćdziesięciotrzyletnia uczestniczka P. Stefania z Warszawy nawiązała kontakt z przedstawicielami Uczelni w celu uzyskania materiałów z Panelu.

 

Sprawozdanie: Natalia Weremowicz

Foto: Izabella Andrzejuk