Wykład inauguracyjny

Ks. Prof. Jan Krokos

W dniu 8 października 2009 r. odbyło się pierwsze inauguracyjne posiedzenie Panelu Otwartych Debat - wspólnej inicjatywy Katolickiego Stowarzyszenia Civitas Christiana i Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej UKSW.

Inicjatywa ta ma na celu prezentację naszego Wydziału dla szerszej publiczności, dlatego spotkania panelowe odbywają się w każdy drugi czwartek miesiąca w godz. 18.00-20.00 Centrum Kultury „Civitas Christiana” mieszczącym się przy ulicy Pięknej 16b  (u zbiegu ulic Mokotowskiej i Pięknej) w Warszawie.

Z pierwszym wykładem pod nieco prowokacyjnym  tytułem - Czy można nie mieć sumienia? - wystąpił ksiądz profesor Jan Krokos, Dziekan Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Na początku spotkania, po powitaniuPprelegenta i słuchaczy, Dyrektor Centrum, Marian Ćwik poprosił prof. Artura Andrzejuka o przedstawienie projektu paneli na rok akademicki 2009\10. Oto tekst wystąpienia A. Andrzejuka:
W „Panelach Otwartych Debat” chcieliśmy zaangażować cały Wydział Filozofii Chrześcijańskiej UKSW, na który oprócz Instytutu Filozofii, składa się także Instytut Psychologii, Instytut Ekologii i Bioetyki, a jeszcze w ubiegłym roku akademickim – Instytut Biologii. Dlatego do uczestnictwa w „Panelach” zaprosiłem przedstawicieli wszystkich tych instytutów, prosząc wszakże o uwzględnienie filozoficznego aspektu podejmowanych zagadnień. W ten sposób udało się zaplanować dziewięć spotkań w każdy drugi czwartek miesiąca roku akademickiego 2009/2010.

Prof. Artur Andrzejuk

Pierwszy, dzisiejszy temat, Czy można nie mieć sumienia? podejmie Dziekan Wydziału, Ks. prof. Jan Krokos. Wydaje się (żartobliwie), że temat ten wynika z kilkunastoletniego doświadczenia pracy dziekańskiej, gdzie niejednokrotnie padały zarzuty: „Ksiądz nie ma sumienia!” Tak naprawdę temat referatu nawiązuje do rozprawy habilitacyjnej Ks. Krokosa, zatytułowanej "Sumienie jako poznanie. Fenomenologiczne dopełnienie Tomaszowej nauko o sumieniu".
Panel drugi, 12 listopada 2009 r. poświęcony będzie dylematom współczesnej demokracji. Czy demokratyczne kompromisowe rozstrzygnięcia znamionują dojrzałość społeczną, odpowiedzialność, zwartość i siłę współczesnych społeczeństw, czy coś wręcz przeciwnego: ich rozkład, niemoc, degrengoladę moralną i stan upadku. Wykład na tym panelu, pt. "Współczesna demokracja i kompromisy – stan niemocy czy siły?" wygłosi pani prof. Ewa Podrez, etyk z UKSW, kierownik Katedry Historii Etyki.
Trzeci panel, 10 grudnia 2009 r., dotyczyć będzie filozofii Boga. Referat, pod przewrotnym tytułem "Jak udowodnić, że Bóg nie istnieje?", wygłosi Ks. prof. Maciej Bała, prodziekan Wydziału, kierownik Katedry Filozofii Boga i Religii oraz znany popularyzator zagadnień filozoficznych.
Kolejny panel, 14 stycznia 2010 r., poświęcony będzie zagadnieniu prawdy i pewności. Współcześnie bowiem utożsamia się prawdę z pewnością. W ten sposób prawdą jest to, co nam w chwili obecnej odpowiada. Referat pt. "Czy 2 plus 2 zawsze równa się 4?” wygłosi pani prof. Anna Lemańska, matematyk, filozof matematyki i przyrody, metodolog.
Panel w dniu 11 lutego 2010 r. dotyczyć będzie logiki. Referat pt. "Czy wszechmocny Bóg może stworzyć kamień, którego nie może podnieść?" wygłosi pani dr hab. Kordula Świętorzecka, uczennica pana prof. Edwarda Nieznańskiego. Temat dotyczy kontrowersji, czy absurd jest granicą wszechmocy, czy też wszechmoc przekracza absurd, sama przejmując coś z jego charakteru. Tytułowym pytaniem, jak zaświadczają źródła historyczne, dręczono katechetów już w XII wieku.
Panel marcowy, 11 III 2010 r. poruszać będzie zagadnienia psychologiczne, tak bardzo codzienne, doświadczalne i oskarżane o wszelkie zło współczesnego świata. Na pytanie: "Czy bać się stresu?" będzie odpowiadał pan prof. Jan Terelak, psycholog z UKSW, który zajmuje się głównie zagadnieniami związanymi ze stresem i jest autorem kilkudziesięciu publikacji na ten temat. Jego najbardziej znane książki to: Źródła stresu (1999), Psychologia stresu (2001) oraz monografia Człowiek i stres (2008).
Z kolei na pytanie "Dlaczego się zmieniamy?" będzie odpowiadała 8 kwietnia 2010 r. pani prof. Anna Siniarska-Wolańska, antropolog, profesor biologii. Wraz z mężem, znanym antropologiem Napoleonem Wolańskim, prowadziła gruntowne badania biologiczne nad rozwojem fizycznym ludzi pod różnymi szerokościami geograficznymi, np. a Ameryce Środkowej, co pozwoliło na określenie wpływu warunków geograficzo-klimatycznych na rozwój człowieka. Wspólnie także opracowali nowatorski program studiów z ekologii człowieka na UKSW.
13 maja 2010, Ks. prof. Ryszard Moń, kierownik Katedry Etyki Współczesnej podejmie temat niepokojów moralnych w życiu codziennym. Zagadnienie podmiotowości i intersubiektywności stanowią przedmiot ostatnich zainteresowań naukowych Ks. Profesora. Uwagę swoją skupia na problematyce sprawiedliwości, a także odpowiedzialności. Aktualnie pracuje nad zagadnieniem powinności oraz wartości i ich wzajemnym stosunkiem.
Ostatni panel, 10 czerwca 2005 r. podejmie temat, którym jesteśmy wprost bombardowani przez reklamę, media, całą współczesną tzw. popkulturę. Dieta staje się zagadnieniem nie tylko zdrowotnym, lecz światopoglądowym, ideologicznym, a nawet politycznym i religijnym. Tym bardziej więc wymaga namysłu filozoficznego i związanego z nim zdrowego rozsądku. "Jak rozumieć zalecenie zdrowego odżywiania się" opowie pani prof. Grażyna Nowicka, biochemik, genetyk i dietetyk z UKSW.

*   *   *

Następnie, ksiądz profesor Jan Krokos, rozpoczął swój inauguracyjny wykład.

Na początku swojego wystąpienia zwrócił uwagę na sam fenomen sumienia, które jako zagadnienie jest obecne w filozofii niemal od samego jej początku. Obecnie jest podejmowane przy różnych okazjach i interpretowane na wiele różnych sposobów. Właśnie takie zainteresowanie i częste pojawianie się tego pojęcia w filozofii, kulturze, religii, jak i w życiu codziennym doprowadziło do jego niesłychanej wieloznaczności. Język potoczny ukrywa wiele różnych znaczeń pod jednym terminem sumienie. Nawet sam Tomasz z Akwinu – jako jeden z bardziej wnikliwych komentatorów tego zagadnienia - zaznacza, że tego terminu można używać w odniesieniu do trzech rzeczy. Śledząc etymologiczne korzenie terminu sumiennie prelegent wskazał, że jeszcze w języku staropolskim posługiwano się czasownikową formą „sum mniemam”, która, tak jak ma to miejsce w języku greckim i łacińskim, lepiej oddaje to, iż sumienie powinno być raczej postrzegane jako pewna „funkcja” w nas, aniżeli jakimś dodany czy urzeczowiony „organ”.

Sumienie jest aksjologiczną świadomością konkretnego czynu. Wskazuje to z jednej strony na jego charakter moralny, gdyż należy pamiętać, że nie ma czynów ludzkich moralnie obojętnych. Z drugiej strony łączy się sumienie z pewną świadomością, która towarzyszy nam podczas każdego dokonanego czynu. Dokładniej – jak wskazuje ksiądz profesor – sumienie jest momentem przeżywania czynu. Dlatego sumienie tak jak każde poznanie jest czymś naturalnym dla człowieka i obecnym w jego życiu. Jest pewną „wiedzą współtowarzyszącą”. Kiedy dokonujemy konkretnego czynu, sumienie, usprawniane przez tak zwane pras umienie, informuje nas, czy to, co uczyniliśmy, jest zgodne czy niezgodne ze zbiorem norm i wartości, które są w nas ukształtowane.

Mgr Bożena Listkowska i dr Magdalena Płotka,

asystentki z Katedry Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej UKSW,

wyraźnie poruszone wykładem Księdza Dziekana...

W dyskusji po wykładzie, którą prowadził Mariusz Malinowski, podniesiony został zarzut, że tak rozumiane sumienie będzie miało wyłącznie subiektywny charakter. Prelegent podkreślił, iż - rzeczywiście - każde sumienie jest pewną subiektywną własnością człowieka, ale uprawomocnienie dla norm, jakimi się posługuje, powinno znajdować swoje przedmiotowe uzasadnienie, czyli miejsce w rzeczywistości obiektywnej. Oczywiście może pojawić się pytanie o sprawność i niezawodność takiego sumienia, które powinno zawsze osądzać dobrze, to, co dobre, a krytykować to, co złe. Ksiądz profesor zaznaczył w tym miejscu, że tak jak poznanie człowieka może być błędne, tak również sumienie może błędnie rozpoznać jakieś wartości. Powodem tego może być zarówno niemożność pełnej oceny sytuacji, gdyż niestety jesteśmy tylko ludźmi i nasza wiedza jest dość ograniczona, jak również może dojść do złego czy raczej niewłaściwego ukształtowania norm i zasad moralnych w człowieku. Wówczas taki człowiek może działać wbrew przyjętym i powszechnie obowiązującym normom, lecz wcale nie przeczy to faktom, iż realizuje on ten sam schemat myślowy, co osoba o prawym sumieniu, jednakże umieszczając w nim inne „treści”. Wśród wielu trudnych pytań zadawanych prelegentowi, pojawiło się pytanie o problem „nierozstrzygalności” sumienia w złożonych kwestiach spornych, gdzie każda podjęta decyzja będzie powodować pewien wyrzut w człowieku. Na przykład wówczas, gdy żołnierz wie, że jego przełożony czyni źle, każąc wykonać mu dany rozkaz i postępując wbrew pewnemu dobru wspólnemu, jednakże żołnierz związany mocą przysięgi jest zobowiązany do wykonania tego rozkazu. Prelegent sklasyfikował ten problem w kategorii wyboru „zła mniejszego”, gdzie następuje raczej ważenie przez osobę pewnych dóbr, aniżeli brak czy omylność sumienia, które naturalnie daje znać o sobie w takich sytuacjach. Kończąc to zagadnienie profesor zauważył, że za często mówimy o sumieniu w kontekście wyrzutów i konfliktów jakie budzi, a za rzadko o zadowoleniu, jakie może płynąć z faktu dobrze podjętej decyzji.

Ksiądz Dziekan Krokos jako "Rycerz ludzkich sumień"

Portret w wykonaniu prof. Sławomira Kolo

Mgr Anna Krajska i mgr Weronika Szczepkowska

- doktorantki z Katedry Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej UKSW

Sprawozdanie opracował Dawid Lipski

(na pierwszym planie)