Rocznik Tomistyczny
 

 

 

Dr Michał Zembrzuski

Katedra Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej

 

22 października 2014 roku

 

Miłość Boga życiem serca - problematyka miłości w tekstach Hugona ze św. Wiktora

 

 

22 października 2014, wykładem dr. Michała Zembrzuskiego, pt. "Miłość Boga życiem serca – problematyka miłości w tekstach Hugona ze św. Wiktora", rozpoczęła się trzecia edycja Otwartych Seminariów z Filozofii Mistyki, których organizatorami są Katedra Filozofii Religii Wydziału Teologicznego UKSW oraz Katedra Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej UKSW.

Spotkania tegorocznej edycji odbywają się w parafii Matki Bożej Królowej Polski, przy ul. Gdańskiej 6a.

 

  Ks. prof. Tomasz Stępień, Ks. dr Jarosław Sobkowiak, Prof. Artur Andrzejuk i Dr Michał Zembrzuski 

 

Pierwsze spotkanie otworzył kierownik Katedry Filozofii Religii, Ks. prof. dr hab. Tomasz Stępień. Ksiądz Profesor powitał przedstawicieli organizatorów wydarzenia, w osobach prof. dr hab. Artura Andrzejuka - kierownika Katedry Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej UKSW i Ks. dra Jarosława A. Sobkowiaka, prodziekana Wydziału Teologicznego UKSW. Następnie podziękował księżom Marianom za udostępnienie miejsca na tegoroczne spotkania, po czym przywitał zgromadzonych gości, wśród których podkreślić trzeba liczną obecność parafian. Następnie oddał głos prelegentowi.

 

  Ks. prof. Tomasz Stępień, kierownik Katedry Filozofii Religii UKSW i główny organizator Seminarium 

 

 

Dr Michał Zembrzuski na wstępie wyjaśnił źródło swojego zafascynowania Hugonem ze św. Wiktora. Wykład rozpoczął przedstawieniem życiorysu, obszarów zainteresowań, oraz historycznego kontekstu życia i pracy Hugona. Dzieła autora podzielił na egzegetyczne, pedagogiczne, teologiczne i historyczne. Do jego osiągnięć zaliczył między innymi: stworzenie programu pedagogicznego dla szkoły św. Wiktora, ważne dla XII w. uporządkowanie wszystkich nauk. Określając wszystkie nauki jako filozofię, podzielił je na teoretyczne, praktyczne, mechaniczne i logiczne, dając naukom teoretycznym pierwszeństwo przed praktycznymi, pierwszy po Janie Szkocie Eriugenie komentarz do „Hierarchii Niebiańskiej” Pseudo-Dionizego Areopagity, syntetyczne ujęcie tajemnic wiary chrześcijańskiej oraz liczne pisma dotyczące zagadnienia miłości, która stała się dla Hugona zagadnieniem najważniejszym. Następnie dr Zembrzuski zaprezentował krótko sylwetki innych Wiktorynów: Ryszarda, Adama i Aharda, wskazując na podobieństwo zainteresowań i szczególny stosunek do zagadnienia miłości, który swoje ukoronowanie znajduje w filozofii Hugona.

 

  Dr Michał Zembrzuski 

Prelegent podkreślił, że źródła rozumienia miłości przez Hugona szukać trzeba u św. Augustyna. Wskazują na to takie elementy, jak: brak odróżnień terminologicznych, miłość o charakterze ruchu, pożądania serca („pondus”) i przeważający element wolitywny. Poza tym jednoczy ona podmiot z przedmiotem, a każda cnota jest formą miłości. Jest ona także wpisana w historię. Prelegent wskazał jednak różnice między wspomnianymi koncepcjami. Hugon nie absolutyzuje miłości i próżno w tej koncepcji szukać odróżnienia miłości „uti” od „sui”.

 

  Ks. prof. Tomasz Stępień i dr Michał Zembrzuski 

 

Następnie dr Zembrzuski zaprezentował fragmenty głównych dzieł Hugona dotyczących miłości w swoim tłumaczeniu. W pierwszej, De laude caritatis (O miłości bliźniego), znalazła się swoista wycena miłości, w której najlepiej pomóc miał obraz bezcennego aktu zniżenia się Boga do człowieka, by go podźwignąć w godności. Miłość zaprezentowana została jako swoisty pośrednik, droga człowieka do Boga, dzięki której może on czynić dobrze, a w której towarzyszą mu przyjaciele - „socios”. Z De substantia dilectionis (O substancji miłości) dowiedzieliśmy się, że miłość jest źródłem wszystkiego, że ta prawdziwa („caritas”) jest nastawiona tylko na Boga, a miłość do świata to tylko pożądliwość doczesności („cupiditas”). Hugon nie zabrania jednak kochać bliskich i świata, gdyż miłość ta i tak w końcu doprowadza do Stwórcy. Wykład zakończyły fragmenty Quod amor Dei sit vita cordis (O tym, że miłość Boga jest życiem serca), w których podkreślona została ponownie najwyższa wartość miłości w życiu człowieka. Autor zaakcentował fakt, że aby oddalić od siebie niepokój przedmiot miłości powinien być jak najdoskonalszy, a zatem prawdziwa miłość, wyrywająca człowieka z marności, to miłość do Boga. Rozwinięta została także symbolika arki wiary w sercu człowieka, budowanej poprzez współdziałanie miłości i wiary.

 

  Ks. prof. Tomasz Stępień - spiritus movens Seminariów z filozofii mistyki 

 

Po wykładzie i prezentacji fragmentów dzieł zgromadzeni mieli możliwość zadania pytań prelegentowi. Pierwsze pytanie, zadane przez dr Izabellę Andrzejuk, brzmiało, "Czy Hugon rozwinął problem przyjaciela i przyjaźni w odniesieniu do swojej koncepcji miłości?". Dr Zembrzuski wyjaśnił, że nie istnieje szczegółowe rozróżnienie, bowiem u Hugona możemy mówić raczej o tylko jednej płaszczyźnie miłości - „caritas”, a „filia” jest tak samo „caritas”, tylko wobec bliskich („proximi”) i towarzyszy („socios”). Ich relacja ma raczej charakter wspólnej drogi do Boga, w której przyjaciel jest towarzyszem, a nie przewodnikiem.

 

  Dr Izabella Andrzejuk z Wyższej Szkoły Komunikowania, Politologii i Stosunków Międzynarodowych 

 

Ks. dr Jarosław Sobkowiak zadał pytanie o charakter arki, będącej ważną dla Hugona alegorią wiary, w kontekście biblijnym. Intuicje pytającego krążyły wokół miłości małżeńskiej jako miejsca ocalenia miłości i wiary. Dopytywał także prelegenta, o diagnozę współczesnych błędów w prawie, upatrując ją w radykalnym rozdzieleniu zagadnień sprawiedliwości i miłości. Prelegent zgodził się, że diagnoza ta jest słuszna, podkreślając, że u Hugona zagadnienia te są ściśle połączone. Podkreślił także, że intuicje biblijne pytającego są trafione. Ks. Stępień rozszerzył tę odpowiedź, dodając, iż współcześnie sprawiedliwość i miłosierdzie muszą być nierozerwalne, jeśli mówimy o stanowieniu prawa dla człowieka.

 

  Ks. dr Jarosław Sobkowiak - prodziekan Wydziału Teologicznego UKSW i "współgospodarz" spotkań seminaryjnych 

 

Kolejne pytania, dotyczące uszczegółowienia znaczenia najważniejszych zagadnień, zadali mgr inż. Janusz Idźkowski – o życie i serce, oraz mgr Marzena Zajączkowska – o wiedzę, duszę i życie. Odpowiadając, dr Zembrzuski podkreślił, że Hugon był systematyczny, ale nie schematyczny, wobec czego nie można mówić u niego o szczegółowym, precyzyjnym definiowaniu. Miłość jest kwestią niezdefiniowaną, będąc raczej zagadnieniem mistycznym, o charakterze praktycznym, a nie teoretycznym. Sensy w filozofii Hugona mają raczej charakter tropologiczny, alegoryczny, a nie ścisłych definicji. "Serce", "arka" są tropami biblijnymi, a "życie" autor rozumie jako ogół wyborów, decyzji, ogólnie - funkcjonowanie człowieka.

 

  Mgr Marzena Zajączkowska stawia pytania Prelegentowi 

 

 

  Mgr inż. Janusz Idźkowski  pyta o pojęcie "serca" u Hugona

 

Ostatnie pytanie sformułował prof. Artur Andrzejuk. Wskazał na podobieństwa Hugona do św. Augustyna w roli, jaką w ich koncepcji odegrał problem miłości, podkreślając jednocześnie, że różni ich od siebie nieobecne u Augustyna zagadnienie stabilności. Profesor pytał o charakter tej stabilności, czy jest ona przyczyną przedmiotową czy podmiotową? W odpowiedzi prelegent podkreślił, że zagadnienie stabilności staje się ważne, jeśli pytamy o to, co jest powodem miłości, niejako wtórnie zmieniając perspektywę, jednak to nie stabilność jest najważniejsza dla Hugona, a miłość właśnie. Jeśli jednak musiałby odpowiedzieć o charakter stabilności to najbliżej byłoby jej do przyczyny przedmiotowej.

 

  Prof. Artur Andrzejuk i pozostali uczestnicy Seminarium 

 

W podsumowaniu dr Zembrzuski podkreślił humanizm i antropocentryzm koncepcji Hugona, w której odkupienie z marności ludzkiego życia po grzechu pierworodnym jest podstawowym dążeniem, wobec czego poszukiwanie stabilności nadaje mu sens. Głównym zagadnieniem uczynił on miłość, która opisana jest w kategoriach biegu, porwania, a wobec niewystarczalności samej wiary, także życie religijne musi być nią przepojone.

 

Sprawozdanie: Jakub Kiersikowski

Fotografie: Anna Kazimierczak-Kucharska

 

 

 

  Mgr Jakub Kiersikowski - autor sprawozdania