SYMPOZJUM TOMISTYCZNE

Plakat sympozjum

W dniu 28 lutego 2018 roku na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego odbyło się Sympozjum Tomistyczne zorganizowane przez Katedrę Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej. W spotkaniu naukowym udział wzięło dziesięciu prelegentów oraz wielu zgromadzonych słuchaczy. 

Pierwszy referat, otwierający spotkanie, zatytułowany „Tomasz z Akwinu jako filozof”, zaprezentował Profesor Artur Andrzejuk. W swoim wystąpieniu najpierw zwrócił uwagę na sposób w jaki samego siebie charakteryzował Tomasz z Akwinu, następnie opierając się na jego wypowiedziach, ukazał sens jego dzieła (veritatis catholicae doctor). W dalszych punktach odpowiadał na dwa postawione sobie pytania: czym jest akt istnienia w filozofii Tomasza oraz jak należy współcześnie rozumieć tomizm. Wyjaśniając tytuł swojego wystąpienia pokazał, że Tomasz był filozofem zarówno w takim sensie, że formułował filozoficzne podstawy teologii, a także w takim, że właściwe określenie filozoficznych punktów wyjścia decydowało o prawidłowości rozstrzygnięć teologicznych. Akcentując temat istnienia podkreślił, konsekwencje jakie z niego wynikają w różnych obszarach filozofii.

Kolejny referat „Miłość w ujęciu Tomasza z Akwinu” zaprezentował Marek Matecki. Swoją prezentację oparł na wypowiedziach Tomasza z Summy teologii. Przeprowadzając szczegółową analizę określeń miłości poddawał w wątpliwość wypowiedzi, w których Tomasz opisuje miłość jako cnotę. Krytyczne wypowiedzi wobec Tomaszowej koncepcji nie zmierzały do jej krytykowania, ale stanowiły szereg pytań stawianych tekstom w celu ich zrozumienia.

Zofia Mazan zaprezentowała wystąpienie zatytułowane „Na ile wolna jest ludzka wola – o zakresie i ograniczeniach woli w filozofii św. Tomasza”. Swoje wystąpienie rozpoczęła od wskazania na Tomaszowy opis relacji między intelektem i wolą a następnie od ukazania sensu liberum arbitrium. Mówiąc o ograniczeniach wolnej woli wskazała na dwa przypadki, z których pierwszy podyktowany jest zależnością od władzy ruchu (człowiek nie może latać w taki sposób jak niektóre zwierzęta) oraz zależnością od rozumu (człowiek nie posiada absolutnej wiedzy i jeśli coś jej nie podlega, wola wobec tego jest ograniczona). Prelegentka jednocześnie podkreśliła, że wola podlega usprawnieniom (również nadprzyrodzonym), dzięki czemu uzyskuje prawość.

Dr hab. Magdalena Płotka zaprezentowała temat „Koncepcja radości w Sumie teologicznej św. Tomasza z Akwinu”. W swoim wystąpieniu podkreśliła, że tym, co świadczy o sile i atrakcyjności Tomaszowej koncepcji radości jest jej integralne ujęcie, tzn. Akwinata nie buduje oddzielnej koncepcji radości dla zmysłowej sfery życia ludzkiego, różnej od koncepcji duchowej radości. Zdaniem prelegentki, koncepcja radości jako taka jest jedna: radość jest skutkiem czynności dążeniowych człowieka, pojawia się jako odpowiedź na uzyskane dobro. Radość różnicuje się dopiero w zależności od tego, czym osiągnięte dobro jest. Prostą przyjemnością będzie wówczas, gdy dobro jest zmysłowe; radość nabierze walorów duchowych, jeśli dobro ją przyczynujące również będzie duchowe. Opis pojawienia się radości, ujęcia jej zawsze jako skutku (czynności władz dążeniowych) świadczy o nawiązaniu przez Akwinatę do paradygmatu arystotelesowskiego. Nawiązanie do Stagiryty jest też jednym z powodów, dla których Tomasz nie opisuje sytuacji „radości nieuprzyczynowanej”. Zdaniem M. Płotki, choć Tomasz powtarzał koncepcję zależności zróżnicowania radości od zróżnicowania dóbr w każdej części Sumy teologicznej, to dopuszczał od niej wyjątki. Radość jest jedynym uczuciem, które jeśli realizuje się jako duchowy afekt, może promieniować na cielesno-zmysłowe warstwy bytu ludzkiego. Oznacza to, że nawet jeśli radość jest duchowym afektem, może objąć zmysłową naturę człowieka (wraz z ciałem, zmysłami, uczuciami, dążeniami itd.).

W referacie „Zagadnienie piękna w filozofii św. Tomasza” Jan Wojdalski odróżnił dwa rozumienia piękna stosowane przez Akwinatę – estetyczne i ontyczne. Swoją uwagę szczególnie skupił na współczesnych dyskusjach wokół piękna jako (zapomnianego) transcendentale. Przywołując stanowiska Tatarkiewicza, Eco, Kovacha, Aertsena, Gogacza, wskazał na sformułowane przez nich argumenty pozwalające na uznanie piękna za transcendentale, albo też ścisłe jego związanie z dobrem i przyczyną celową.

Kolejne wystąpienie, które nosiło tytuł „Próba zarysu funkcjonowania zmysłów wewnętrznych w ujęciu św. Tomasza z Akwinu” zaprezentował Mateusz Ustaszewski. W swoim referacie przedstawił zmysły wewnętrzne opisując ich akty a także przedmioty których dotyczą i które pozwalają na ich wyodrębnienie. Zaznaczył, że zmysły wewnętrzne są niezwykle ważną częścią zarówno antropologii św. Tomasza jak i ściśle z nią związanej teorii poznania. Pełnią one rolę swoistego pomostu pomiędzy postrzeganiem poszczególnych jakości zmysłowych przez zmysły zewnętrzne, a działaniem właściwym intelektowi.

Bartłomiej Kaniewski przedstawił wystąpienie zatytułowane: „Metafizyczne podstawy prawa naturalnego św. Tomasza z Akwinu”. W swoim referacie wyszedł od zarysowania rozumienia prawa, następnie ujęcia samego prawa naturalnego by ostatecznie pokazać sens metafizycznych jego uzasadnień. Podkreślił, że dla Tomasza kluczowa pozostaje celowość świata (celowość natury) oraz ostateczny cel, jakim jest Bóg. Jednocześnie nie bez znaczenia jest odczytywanie natury ludzkiej, która ukazuje potrzebę odczytywania samego prawa naturalnego.

W kolejnym wystąpieniu Mateusz Dzięcioł zmierzył się z tematem: „Kim jest człowiek? Relacja między ciałem a duszą w ujęciu św. Tomasza z Akwinu”. W referacie przedstawił nie tylko strukturalne ujęcie człowieka, ale również sposób odkrywania i doświadczania tych elementów. Akcentując Tomaszowe rozumienie człowieka jako compositum przedstawił relacja jakie zachodzą między duszą i ciałem. Podkreślał jednocześnie, że w Tomaszowej koncepcji człowieka, choć ciało jest nieodłącznym elementem, to jednak dusza pozostaje zasadą formalną wszelkiej działalności człowieka.

Magister Aleksandra Głąbik zaprezentowała temat: „Dyskusje nad metodologią scientia de anima na przełomie XIII i XIV wieku”. W swoim referacie skupiła uwagę na zmianach jakie dokonywały się w ramach sposobu analizowania tematu duszy. Podkreśliła, że zmiany dotyczyły przejścia od teoretycznego wyjaśniania władz do praktycystycznego podkreślania działań duszy, a także od spekulatywnego opisu do coraz bardziej empirycznych argumentów stosowanych w rozstrzygnięciach na temat natury duszy ludzkiej.

Jako ostatni swoje wystąpienie zaprezentował dr Michał Zembrzuski. Podjął on temat: „Poznanie samego siebie a intelekt możnościowy i czynny”. Podkreślił, że Tomaszowa koncepcja poznawania swojej istoty przez duszę, ze względu na oparcie się na podziale intelektów na możnościowy i czynny, będzie znacząco różniła się od koncepcji, które zostały wprowadzone w nowożytnym okresie filozofii. Jego zdaniem w pięciu aspektach można mówić o poznawaniu siebie w czym w naturalny sposób biorą udział obydwa intelektu: 1) intelekt człowieka poznaje siebie w numerycznie tym samym akcie, w którym ujmuje to, co znajduje się na zewnątrz intelektu; 2) samowiedza towarzyszy wszystkim aktom intelektualnym; 3) nie można nie znać własnej aktywności, w aktach których jest się sprawcą; 4) akt samowiedzy jest numerycznie różny i późniejszy względem zasadniczego aktu dotyczącego poznawania przedmiotu; 5) akt samowiedzy polega na rozważaniu albo reflektowaniu nad samym sobą – co nie dokonuje się przecież zawsze.

Wszystkie referaty spotkały się z żywym przyjęciem, pytaniami i odpowiedziami. Warto podkreślić, że większość referatów zaprezentowali studenci filozofii z Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej UKSW. Merytoryczne przygotowanie referatów świadczy o ich wielkim i żywym zainteresowaniu myślą Tomasza z Akwinu.

Michał Zembrzuski