XVII Międzynarodowe Sympozjum z cyklu

«PRZYSZŁOŚĆ CYWILIZACJI ZACHODU»
 

Filozofia a cywilizacje

– w rocznicę śmierci Étienne’a Gilsona i Mieczysława Krąpca

Plakat Sympozjum

 

8 czerwca 2018

 

 

  Uczestnicy i organizatorzy sympozjum (od lewej): PT Artur Andrzejuk, Juan Pablo Stegmann, Natalia Herold, Thomas Peter Redpath, Chłodna-Błach, Piotr Jaroszyński, Artur Mamcarz-Plisiecki, Magdalena Płotka, Richard Fafara,Thomas Michaud, Curtis Hancock, Michał Zembrzuski 

 

 

Konferencja naukowa „Filozofia a cywilizacje – w rocznicę śmierci Étienne’a Gilsona i Mieczysława Krąpca” odbyła się 8 czerwca 2018 roku na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Konferencja była XVII spotkaniem Międzynarodowego Sympozjum z cyklu „Przyszłość cywilizacji Zachodu”. Wśród jej organizatorów wymienić należy: Sekcję Historii Filozofii UKSW, Katedrę Filozofii Kultury i Sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Fundację „Lubelska Szkoła Filozofii” oraz Adler-Aquinas Institute z USA.

 

   Dr hab. Magdalena Płotka i prof. Artur Andrzejuk  

 

Otwarcia konferencji dokonał Konferencję otworzył prof. dr hab. Artur Andrzejuk (UKSW). Po serdecznym przywitaniu wszystkich gości profesor Andrzejuk podkreślił, że Sekcja Historii Filozofii wciąż żywo kultywuje naukowe dziedzictwo o. Mieczysława Krąpca i Étienne’a Gilsona za pośrednictwem profesora Mieczysława Gogacza – tomisty, historyka filozofii średniowiecznej, wielkiego filozofa, który u zarania dziejów Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego dał początki nie tylko badaniom z zakresu filozofii historii średniowiecznej, ale stworzył podwaliny pod kierunek filozoficzny jakim jest „tomizm konsekwentny”.

 

   Prof. Richard Fafara  

 

Jako pierwszy wygłosił referat pt. „Philosophy and Civilization” profesor Richard Fafara z Adler-Aquinas Institute (USA). Profesor Fafara przypomniał esej Gilsona „Rola filozofii w dziejach cywilizacji”" zaprezentowany na VI Międzynarodowym Kongresie Filozoficznym na Harvardzie w 1926 r. Gilson nakreślił tam trzy ogólne tendencje wśród historyków filozofii. Po pierwsze, są tacy, którzy redukują historię filozofii do badania źródeł i znajdują wyjaśnienie filozofii poza nią samą (np. Marks i Durkheim). Po drugie, są ci, którzy starają się wyjść poza źródła danej filozofii, a nawet poza pojęcia i obrazy, w których jest ona wyrażona, aby znaleźć oryginalną intuicję, która je generuje. Trzecie stanowisko, które zaproponował Gilson, to filozofia będąca przede wszystkim „miłością do mądrości”, ale nie ma mądrości bez prawdy. A prawda nie zależy ani od społeczeństwa, ani od kreatywnego geniuszu filozofów; to po prostu prawda. W swoim referacie Fafara zauważył, że podczas gdy historia uznaje jedynie filozofie (np. Platona, Arystotelesa, św. Tomasza i Kartezjusza), Gilson wprowadził niehistoryczną koncepcję filozofii.

 

   Prof. Piotr Jaroszyński  

 

Kolejny referat poświęcony spuścizny wielkiego mediewisty pt. „Piękno i estetyka w ujęciu Gilsona” wygłosił profesor Piotr Jaroszyński (KUL). Wystąpienie dotyczyło kryteriów piękna w sensie obiektywnym (przedmiotowym). Francuski filozof – w relacji profesora Jaroszyńskiego – za tradycją średniowieczną przypomniał o zasadach „proportio et claritas”, które decydują o pięknie bytu.

 

   Dr Juan Pablo Stegmann  

 

Następnie referat wygłosił dr Juan Pablo Stegmann  (University of Maryland University College, USA)  pt. “How realism promotes better social outcomes than empiricism and subjective idealism”? Stegmann zaproponował model koncepcyjny, który sprzyja interdyscyplinarnemu myśleniu i krytycznemu myśleniu, łącząc trzy główne filozoficzne tradycje, które wpływają na współczesne myślenie – brytyjski empiryzm, subiektywny idealizm Europy kontynentalnej oraz realizm – z ich epistemologicznymi podstawami i nowoczesnymi dyscyplinami społecznymi: etyką, społeczną odpowiedzialność oraz ekonomią polityczną. Celem badań przedstawionych w referacie było która z powyżej wymienionych trzech epistemologii daje lepsze wyniki społeczne. W efekcie przeprowadzona przez Prelegenta analiza statystyczna wskazała, że istnieje istotna różnica w społecznym wpływie wartości kulturowych 60 krajów, zgodnie z epistemologią, która stanowi podstawę dla trzech analizowanych dyscyplin społecznych. Analiza statystyczna pokazała także większy wpływ społeczny realizmu na empiryzm i subiektywny idealizm.

 

   Prof. Curtis Hancock  

 

Po przerwie na kawie kontynuowano obrady. Jako pierwszy w tej sesji wystąpił profesor Curtis Hancock (Rockhurst University, USA), zaś jego referat zatytułowany był „The Elusiveness of happiness in the Modern World”. Hanckock odniósł się do słów Richarda „Idee mają konsekwencje”; słów które stały się tytułem klasycznej książki Richarda Weavera o polityce i historii. W tej książce Weaver kataloguje i komentuje mnogość zmian, które zakłóciły kulturę w ciągu ostatnich czterystu lat. Z wyjątkiem pewnych przedstawicieli inteligencji w czasach renesansu, zmiany te były ledwo zauważalne. A jednak okazały się one głębokie i transformujące dla zachodniej cywilizacji. Dalej Hanckock argumentował, że zmiany, jakie nastąpiły w kulturze i cywilizacji (porzucenie teleologicznej wizji natury i ludzkiej kondycji i zastąpienie jej materialistyczną, mechanistyczną) doprowadziły do załamania się zdolności człowieka do osiągnięcia szczęścia. Prelegent w ciekawy i kompetentny sposób pokazywał w jaki sposób naturalistyczna i mechanistyczna wizja świata obdarła człowieka z jego celowych działań.

 

   Dr hab. Magdalena Płotka  

 

Kolejnym wystąpienie dotyczące zagadnień antropologicznych wygłosiła dr hab. Magdalena Płotka (UKSW). W swoim referacie pt. „Properties of a man in the perspective of metanoia” Prelegentka przedstawiła, w jaki sposób metafizyka człowieka opracowana przez Mieczysława Gogacza buduje etykę, której naczelną zasadą jest chronienie osób (relacji osobowych oraz człowieka jako osoby). Postępowanie według zasady chronienia osób prowadzi do metanoi – przemiany myślenia, tj. takiej przemiany duchowej, w wyniku której intelekt związuje się z prawdą, a wola – z dobrem.

 

   Prof. Thomas Michaud  

 

Następnie wystąpił profesor Thomas Michaud (West Liberty University, USA) z referatem pt. “Leadership Elitism: Idealism v. Realism”. Michaud argumentował, że jeśli się przyjmie, że miara wartości cywilizacji jest istotą jej dominującej filozofii, wówczas filozofia przywództwa (leadership philosophy) cywilizacji jest niezbędna do oceny jej wartości. Filozofie przywództwa mogą przyczynić się do ukierunkowania, rozwoju, a nawet w dużej mierze zdefiniowania cywilizacji. Mogą przekształcić cywilizację w opresyjny totalitaryzm lub w humanitarną wolność; mogą stworzyć demokratyczną republikę, która ceni indywidualną osobę lub depersonalizujący kolektywizm społeczno-gospodarczy prowadzony przez elitarnych despotów. Ważne jest zatem, aby przedstawiać i dokonywać krytyki rozmaitych filozofii przywództwa, aby można było ujawnić ich tendencje w kształtowaniu cywilizacji. Aby tego dokonać, Prelegent zaproponował wykorzystanie cennych ram konceptualnych kontrastów pomiędzy realizmem przywództwa a elitarnym idealizmem przywództwa.

 

   Dr Michał Zembrzuski  

 

Kolejnym prelegentem był dr Michał Zembrzuski (UKSW). Jego referat pt. „In defense of realism. The metaphysical thought of Mieczysław Gogacz” stanowił systematyczne i wnikliwe stadium wprowadzające w niuanse metafizyki tomizmu konsekwentnego. Dr Zembrzuski pokazywał w wystąpieniu w jaki sposób Mieczysław Gogacz w swojej filozofii podkreślał naczelną rolę rozważań metafizycznych po to, aby uczynić z filozofii dziedzinę adekwatną do analizowanej rzeczywistości. Twierdził, że metodologię metafizyki wyznacza spotkany, realnie istniejący byt jednostkowy. To nie zastosowana metoda wywołuje w ludzkim intelekcie skutki, które są wyrażane i porządkowane. To raczej byt składający się z istnienia i istoty, wywołuje w intelekcie „mowę serca”, a więc rozumienia, którymi człowiek ponownie zwraca się do rzeczywistości, by lepiej ją uchwycić. O ile przedmiot wyznacza metodę metafizyki, o tyle zachodzi właściwa relacja poznawania nazywana „mową serca”, która w dalszej kolejności umożliwia tworzenie adekwatnej wiedzy o pryncypiach stanowiących byt. Tylko metafizyka skoncentrowana na ujmowaniu i prezentowaniu istnienia bytu może stać się – argumentował za Gogaczem Prelegent – sposobem obrony realizmu w filozofii.

 

   Prof. Peter Redpath  

 

Po wystąpieniu dra Zembrzuskiego nastąpiła kolejna przerwa na kawę. Trzecią i ostatnią sesję obra konferencji rozpoczął profesor Peter Redpath (Adler -Aquinas Institute, USA), który wygłosił referat pt. „ An American Perspective Christian Philosophy of St. Thomas Aquinas: Midwife to Birth of a New and Improved Global Civilization of Freedom!”. Profesor Redpath przed przedstawieniem swojego referatu w życzliwych słowach podziękował organizatorom Światowego Kongresu na Uniwersytecie Kardynała Wyszyńskiego za zaproszenie do dzisiejszej dyskusji na temat kluczowego współczesnego zagadnienia „Cywilizacji i filozofii”. Przypomniał również, że patronem Gospodarza konferencji jest wielki kapłan i bohater zachodniej cywilizacji – kardynał Stefan Wyszyński. Następnie Prelegent odniósł się do słynnego dzieła Gilsona z 1937 r. Zatytułowanego „Jedność filozoficznego doświadczenia”,  w którym francuski filozof zadał bardzo trzeźwe pytanie: „Czy porządek społeczny, zrodzony przez wspólną wiarę w wartość pewnych zasad, żyje dalej, gdy utracona zostaje wiara w te zasady?” W tym dziele Gilson nakreślił, że od zarania współczesnego świata w XVII wieku kultura zachodnia zaczęła angażować się w lekkomyślną przygodę porzucenia greckiej filozoficznej wizji wszechświata, którą Gilson nazwał „zachodnim credo”: niezbędnym zestawem zasad dla założenia zachodniej cywilizacji i wszystkich jej instytucji kulturalnych. Zasady składające się na „zachodnie credo”, za pomocą którego kultura Zachodu tradycyjnie uzasadniała swoje instytucje kulturowe to: 1) człowiek jest racjonalnym zwierzęciem i 2) Bóg istnieje. Coraz bardziej tracąc wiarę w te podstawowe zasady – twierdził Redpath –  we współczesnym Zachodzie w dużej mierze straciliśmy zdolność myślenia filozoficznego. W rezultacie nie możemy już racjonalnie i filozoficznie uzasadnić istnienia i zachowania zachodniej kultury i cywilizacji sobie lub komukolwiek innemu.

 

   Prof. Artur Andrzejuk  

 

Jako ostatni zabrał głos profesor Artur Andrzejuk (UKSW). Wygłosił referat pt. „Koncepcja istnienia w tomizmie Gilsona i Krąpca” w którym zwrócił uwagę, że na problematykę istnienia natknął się Gilson podczas pracy nad swoim doktoratem o Kartezjuszu, gdy musiał sięgnąć do tekstów św. Tomasza w sprawie terminologii scholastycznej, którą spotkał u Kartezjusza. Pierwszą formułę odczytania metafizyki św. Tomasz znajdujemy w książce tomizm z 1919 roku. Problematyka esse jest jam jedynie zarysowana w rozdziale I zatytułowanym „Istnienie i rzeczywistość”. Mimo, że książce cała parta jest zasadniczo na Summa Theologiae, to wspomniany rozdział opiera się w głównej mierze na opusculum De ente et essentia i dziedziczy zawartą tam propozycję dochodzenia do stwierdzenia istnienia bytu na drodze analizy jego istoty. Zarysowuje jednak Gilson we wspomnianej książce także swoją wersję teorii sądów egzystencjalnych, którą rozwinie w książce Byt i istota z 1948 roku. Według niej istnienie jest odkrywane niejako intuicyjnie, gdy jakikolwiek realny byt pojawi się w polu ludzkiego poznawania. Sąd o istnieniu tego bytu jest pierwszy i stanowi punkt wyjścia do dalszych etapów poznania. Gilson nieco dystansuje i modyfikuje tę teorię w ostatnich swoich pracach metafizyczny, zebranych już po jego śmierci przez Henri Gouhiera w książce Constantes philosophiques de l`etre z 1983 roku. W książce tej dużo miejsca poświęca Gilson transcendentaliom i zdaje się dostrzegać drogę do zidentyfikowania aktu istnienia w bycie poprzez ich analizę. Wydaje się więc, że Gilson dostrzegał, iż w sądzie egzystencjalnym reagujemy bardziej na realność, jako skutek istnienia bytu, a nie na zawarty w nim akt istnienia, który stanowi przyczynę realności. Wyjaśnienie tego wymaga jednak dalszych pogłębionych studiów.

Po wygłoszeniu swojego referatu profesor Andrzejuk podziękował wszystkim prelegentom za wystąpienia, pozostałym uczestnikom – za obecność oraz udział w dyskusji.

 

 

 

Sprawozdanie: Magdalena Płotka

Fotografie: Paweł Mierzejewski