OBRONA DOKTORSKA ADAMA KRÓLIKOWSKIEGO

17 kwietnia 2008

 

 

Adam Królikowski z promotorem Arturem Andrzejukiem przed obroną

 

 

 

Skład komisji

 

 

 Przewodniczący Komisji Ks. Prof. UKSW dr hab.  Jan Krokos
 Promotor pracy Prof. UKSW dr hab.  Artur Andrzejuk
 Recenzenci

Prof. dr hab.  Jerzy Perzanowski (UJ)

Prof. UKSW dr hab.  Tadeusz Klimski

 Członkowie

Prof. UKSW dr hab. Janina Buczkowska

Ks. Prof. dr hab. Edmund Morawiec

Prof. dr hab. Edward Nieznański

Ks. Prof. dr hab. Jan Sochoń

Ks. Prof. UKSW dr hab. Paweł Mazanka

 

 

Przebieg obrony pracy doktorskiej

 

 

 

Adam Królikowski wygłasza autorerferat przed Komisją Rady Wydziału. Pierwszy z lewej - dziekan, ks. prof. Jan Krokos

 

 

Posiedzenie Komisji otworzył Ks. Dziekan Prof. UKSW dr hab. Jan Krokos, witając przybyłych gości, członków Komisji oraz doktoranta.

Po powitaniu Prof. UKSW dr hab. Artur Andrzejuk, Promotor przewodu, przedstawił Curriculum Vitae doktoranta. Następnie mgr Adam Królikowski w ramach “Autoprezentacji pracy doktorskiej”, przedstawił główne tezy swojej rozprawy:

I. Zakres przedmiotowy dysertacji, ze wskazaniem trzech jego zawężeń do:

 a) okresu historycznego “od Descartesa do Brentany” (XVII – XIX w.), b) języka ontologii, ściślej jego leksyki, c) słownika bytu (pojęcia byt, istota i istnienie, oraz ich synonimy).

II. Metodykę i przedmiot lingwistyki filozoficznej, jako tej dziedziny, dzięki której narzędziom badawczym przeprowadzono zawarte w rozprawie analizy.

III. Materiał językowy ontologii, przeanalizowany w części historyczno-pojęciowej dysertacji.

IV. Tezy w podziale na filozoficzne (metafilozoficzne, preontologiczne i metaontologiczne), oraz lingwistyczne (metalingwistyczne i lingwistyczno-filozoficzne). Tezy metafilozoficzne dotyczą rozumienia i sposobu uprawiania filozofii. Tezy preontologiczne wskazują na pryncypia bytu (istnienie jako zasadę ontyczną i istotę). Tezy metaontologiczne dotyczą poszczególnych stanowisk ontologicznych przeanalizowanych w pracy (zwłaszcza nowego, egzystencjalnego odczytania filozofii bytu Leibniza). Wreszcie tezy metalingwistyczne dotyczą wielowarstwowej budowy języka oraz wielu poziomów jego znaczeń (etymologiczne, leksykalne, itd.) i kontekstów (etymlet, lekslet, tekstlet, etc.)

V. Tezy lingwistyczno-filozoficzne, zamieszczone są w trzeciej, końcowej części rozprawy, stanowiącej leksykon etymologiczno-historyczny słownika bytu filozofii nowożytnej. Ustalone zostały ramy słownika bytu dla trzech języków: francuskiego, niemieckiego i angielskiego. Zebrano materiał słownikowy obejmujący około 200 leksemów angielskich, około 100 francuskich, około 100 niemieckich, a ponadto ich odpowiedniki w grece, łacinie i innych językach indoeuropejskich. Stwierdzono bogactwo znaczeniowe nowożytnego słownika bytu, jego główne tendencje, takie jak neosemantyzacja i neologizacja słownictwa, oraz jego odcięcie się od klasycznej terminologii scholastyki.

 

Następnie Recenzenci rozprawy doktorskiej przedstawili kolejno swoje recenzje, a mgr Adam Królikowski ustosunkował się do krytyki recenzentów:

 

a)   Prof. dr hab. Jerzego Perzanowskiego (UJ)

Zarzut I: Selektywność doboru analizowanych stanowisk ontologicznych.

Odpowiedź: Wyjaśnienie zawarte wcześniej w “Autoprezentacji pracy doktorskiej”, że ze względu na znaczną objętość dysertacji szereg omówień koncepcji ontologicznych znalazło się poza nią (m.in. Hobbes, Gassendi, Arnauld, Malebranche, Wolff, Hume, Schelling i Hoene-Wroński).

Zarzut II: Vico nie jest filozofem kluczowym.

Odpowiedź: Vico jest twórcą nowożytnego słownictwa filozoficznego w języku włoskim, a ponadto jego metafizyka wykazuje wyraźne podobieństwo do ontologii Leibniza – w przekonaniu doktoranta jest więc filozofem kluczowym.

Zarzut III: Użycie w dysertacji rusycyzmu “bazować”.

Odpowiedź: Słownik etymologiczny prof. Bańkowskiego wprawdzie sugeruje, że słowo to trafiło do polszczyzny w czasach budowy Pałacu Kultury i Nauki, lecz zawiera ono rdzeń grecki basis, który jest obecny w wielu językach europejskich (np. angielskie base, niemieckie basieren). 

Zarzut IV: Brak omówienia teorii modalności w rozdziale poświęconym ontologii Leibniza.

Odpowiedź: W dysertacji nie omawiano całych systemów ontologicznych, lecz tylko ich terminologię. Ponadto rozdział dotyczący Leibniza jest najobszerniejszy w rozprawie, stąd gdyby go jeszcze rozbudować, powstałby zarzut znacznego naruszenia proporcji pracy.

Zarzut V: Używanie w rozprawie wyrażenia “monady istnieją” zamiast “monady są” (czyli tzw. “Spór o istnienie monad”).

Odpowiedź: (doktorant najpierw rozdał obecnym na sali przygotowane przez siebie schematy lingwistyczno-ontologiczne nr 4 i 5). Jak wskazano w schematach, indoeuropejski rdzeń znaczeniowy *es- tworzy słownik bytu odnoszący się do świata duchowego (Boga i świata anielskiego), do którego zatem należy stosować “jest” ze wzmocnieniem, jak też “istnieje” zwykłe lub ze wzmocnieniem. Wobec tego o monadach, jako – w myśl Leibniza – o substancji duchowej, winno się mówić właśnie, że: “substandują”, “istnieją”, “są odwiecznie”, “są prawdziwie”, “są rzeczywiście”, itp. Z kolei przeciwny powyższemu indoeuropejski rdzeń znaczeniowy *bheu- tworzy słownik bytu odnoszący się do świata psycho-fizycznego, wobec którego zatem stosujemy zwykłe “jest” lub z osłabieniem, oraz “bytuje”.

    Prof. Jerzy Perzanowski, usatysfakcjonowany odpowiedziami oraz schematami    

    LO, podziękował doktorantowi.

 

b)   Prof. UKSW dr hab. Tadeusza Klimskiego

(Profesor ze względu na obowiązki rektorskie nie mógł wziąć udziału w tej części dyskusji, więc doktorant odczytał postawione przezeń pytania)

Pytanie I: Dlaczego w tytule rozprawy jest słowo “bycie”, a nie wyraz “byt”?

Odpowiedź: Doktorant tytułem “Byt i sens” opatrzył już wcześniej swą pracę magisterską. Przede wszystkim jednak o tytule “Bycie i sens” zadecydował powód merytoryczny: w okresie filozofii nowożytnej nastąpiło bowiem przeniesienie punktu ciężkości z metafizyki typu esencjalnego w stronę metafizyki typu egzystencjalnego (Pascal, pojęcie “bycia” u Leibniza, później Kierkegaard).

Pytanie II: Czy sens ontyczny stanowi wyjaśnienie naszego poznania, czy genezy bytu?

Odpowiedź: Z jednej strony sens ontyczny stanowi wyjaśnienie genezy bytu, gdyż sens ów to logos bytu, racja bytu, jego czynnik sprawczy. Z drugiej strony jednak sens ontyczny umożliwia poznanie zarówno bytu, jak i jego genezy. Byt dzięki niemu jest właśnie racjonalny, a zatem może być przez nas poznany i dla nas zrozumiały.

Pytanie III: W jakim znaczeniu używa się w pracy terminu “rozumienie”?

Odpowiedź: W dysertacji wyraz “rozumienie” najczęściej stosowany jest w znaczeniu wywodzącym się jeszcze od Platońskiego dianoesis, tj. jako określenie pewnego dyskursu, czynności myślowej, wmyślania się w pewien przedmiot i wyciągania na jego temat określonych wniosków. Stanowi ono typ rozumienia dłuższy od codziennej, “rozumiejącej”, syntetycznej intuicji (tzw. komprehencji), za to krótszy od rozumienia, jako procesu hermeneutycznej interpretacji tekstu.

 

Mgr Adam Królikowski odpowiadał również na pytania członków Komisji:

 

a)   Prof. dr hab. Edmunda Nieznańskiego

Pytanie I: Czy doktorant na podstawie przeprowadzonych analiz podejmie w przyszłości próbę definiowania użyć typu “jest”, “bytuje”, itd.?

Odpowiedź: Tak, w słowniku normatywnym, który będzie stanowił kolejny etap tego programu badań lingwistyczno-filozoficznych.

Pytanie II: Skoro w tezach wyróżniona została rola “racji” w filozofii, czy w pracy poświęcono jej więcej miejsca w odniesieniu do Leibniza i Schopenhauera?

Odpowiedź: Tak, w odniesieniu do Leibniza przeanalizowana została szerzej “racja” w znaczeniu sensu ontycznego, logosu bytu, jego czynnika sprawczego. “Racji” u Schopenhauera natomiast w tej pracy nie analizowano.

 

b)   Ks. Prof. dr hab. Edmunda Morawca

Pytanie I: Jakie znaczenie posiada analiza językowa dla korekt poszczególnych systemów filozoficznych?

Pytanie konkretyzujące: Czy doktorant analizował terminy filozoficzne w ramach tych systemów, czy przeprowadzał analizę ogólnojęzykową?

Odpowiedź: Tak, w ramach poszczególnych systemów. Ale korekta byłaby w oparciu o analizę ogólnojęzykową.

Pytanie II: Jak mieści się w pracy pojęcie “bytu” metafizyki egzystencjalnej?

Odpowiedź: Byt w metafizyce egzystencjalnej stanowi złożenie istoty i aktu istnienia, który urealnia tę istotę, a w efekcie sam byt. W pracy zwrócono uwagę, że w filozofii nowożytnej zamiast mówić o akcie istnienia (esse), zaczęto rozróżniać wielość tzw. sposobów istnienia (takich choćby, jak “bycie tu-i-teraz”), przy czym w ontologii nowożytnej słowa esse unikano.

 

c)   Prof. UKSW dr hab. Janiny Buczkowskiej

Pytanie I: Jak używane jest w pracy słowo “sens”?

Odpowiedź: Wyraz “sens” nie jest w zasadzie terminem lingwistyki, ale potocznie bywa używany zamiennie z wyrazem “znaczenie”. W logice też słowa “sens” się nie stosuje (poza wyrazem “sensowność” w syntaktyce). Jako “sens słowa” wyraz ten używany jest więc w pracy zamiennie ze “znaczeniem”.

Pytanie II: Jak doktorant rozumie słowo “znaczenie”?

Odpowiedź: W związku z wielowarstwową budową języka, znaczenie rozpatruje się obecnie w jego poszczególnych warstwach. Jednak na niektórych poziomach języka nie jest ono jeszcze dobrze zdefiniowane – stanowi dopiero przedmiot najnowszych dyskusji lingwistów. Dlatego też ta nowa teoria znaczenia będzie przedmiotem dalszych badań i jednym z zagadnień opracowywanych w związku z gramatyką filozoficzną. W pracy została przyjęta klasyczna koncepcja znaczenia, ze wskazaniem na dwa, nie budzące dziś wątpliwości poziomy znaczeń języka: znaczenie etymologiczne i leksykalne.

 

d)   Ks. Prof. dr hab. Jana Sochonia

Pytanie: Co doktorant sądzi o tematyce istnienia? Grecy nie mieli świadomości tego pojęcia, wiek XIII wypunktował tę tematykę, na temacie istnienia zbudowana jest przecież metafizyka klasyczna.

Odpowiedź: W pierwszej połowie XIII wieku jeszcze nie zajmowano się tą problematyką. Dopiero Tomasz z Akwinu zwrócił uwagę na stronę istnieniową bytu. Wcześniej na poziomie substancji drugiej Arystotelesa, czyli na poziomie tzw. pierwszej intencji scholastyków, badano tylko istotę. Tomasz zaproponował, żeby w podobny sposób poddać analizie akt istnienia, ale nie w wyniku jego abstrakcji, tylko separacji. Dalej przeniósł badanie aktu istnienia na wyższy poziom bytu, analizując istotę aniołów. Tu dostrzegł jednak problem związany z ich “formą możnościową”, którego to zagadnienia nie mógł wszakże zadawalająco rozwiązać, nie kwestionując przy tym rozumienia “formy” przez Arystotelesa. Problematyka istoty i istnienia aniołów stała się więc jednym z najtrudniejszych zagadnień w metafizyce klasycznej.

 

Następnie doktorant i goście opuścili salę, w której odbyła się dyskusja recenzentów i członków Komisji nad przebiegiem obrony pracy doktorskiej. W dyskusji wzięli udział: prof. UKSW dr hab.  Artur Andrzejuk, prof. dr hab.  Jerzy Perzanowski, ks. prof. dr hab. Edmund Morawiec, prof. dr hab. Edward Nieznański. Po dyskusji nad obroną rozprawy doktorskiej odbyło się głosowanie nad wnioskiem o rekomendowanie Radzie Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej UKSW nadania mgrowi Adamowi Królikowskiemu stopnia doktora nauk humanistycznych w zakresie filozofii. Z 12 osób uprawnionych do głosowania obecnych było 9. Wniosek przyjęto 9 głosami, przy braku głosów przeciwnych i braku głosów wstrzymujących się. Potem odbyło się drugie głosowanie, na wniosek prof. UKSW dr hab. Tadeusza Klimskiego, o wystąpienie do Rady Wydziału z wnioskiem o przyznanie mgrowi Adamowi Królikowskiemu nagrody Ministra. Wniosek ten  również został przyjęty jednomyślnie.

W wyniku głosowania Komisja postanowiła przedstawić Radzie Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej UKSW uchwałę o nadanie mgrowi Adamowi Królikowskiemu stopnia naukowego: doktor nauk humanistycznych.

 

Dziekan, ks. prof. Jan Krokos ogłasza wynik głosowania Komisji. Pierwszy z prawej, recenzent zewnętrzny, pan prof. Jerzy Perzanowski z UJ

 

 

Gratulacje

 

Adam Królikowski z promotorem po obronie

 

 

 

 

Sprawozdanie przygotowała Katarzyna Wasilewska

Fotografie wykonała Agata Jaskierny

 

 

 

UROCZYSTA PROMOCJA DOKTORSKA ADAMA KRÓLIKOWSKIEGO

28 maja 2008

 

 

W dniu święta Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 28 maja 3008 odbyła się uroczysta promocja doktorska Adama Królikowskiego

Od prawej: Adam Królikowski, Magdalena Baranowska, Artur Andrzejuk

 

Adam Królikowski z recenzentem swojej rozprawy doktorskiej, prof. Tadeuszem Klimskim, prorektorem UKSW,

 

Adam Królikowski z promotorem

 

Fotografie wykonała Magdalena Baranowska