FILOZOFIA NA VII OGÓLNOPOLSKIEJ KONFERENCJI ARABISTYCZNEJ

            W dniach 10 – 12 maja 2005 odbyła się na Uniwersytecie Łódzkim VII Ogólnopolska Konferencja Arabistyczna. Celem tego spotkania było zaprezentowanie, w kilku sekcjach tematycznych (m.in.: literacko – językoznawczej, politycznej, kulturowej), wyników badań nad kulturą świata arabskiego, prowadzonych przez ośrodki naukowe w całej Polsce.

Zagadnienia filozoficzne prezentowane były w odrębnej sekcji filozoficzno – religioznawczej, podczas której wygłoszono sześć referatów dotyczących tej problematyki.

 W pierwszym z nich p.t. „Awiceniańskie źródła egzystencjalnej koncepcji bytu Tomasza z Akwinu” prof. dr hab. Artur Andrzejuk wskazywał jak ważny dla tego myśliciela chrześcijańskiego był jego arabski poprzednik. W prezentowanym wystąpieniu przedmiotem analizy uczyniono pierwszy ważny tekst św.Tomasza zatytułowany De ente et essentia. Analiza tego traktatu nie pozwala na postawienie ostatecznych tez na temat wpływu myśli Awicenny na dzieło Tomasza, ale może stanowić doskonałą ilustrację tego, jak Tomasz korzysta z tekstów Awicenny. Należy więc przede wszystkim zauważyć, że Tomasz sytuuje Awicennę wśród cytowanych autorytetów zaraz po Arystotelesie. Jest on traktowany jako filozof niezależny, a nie tylko jako komentator pism Arystotelesa. Interesujące jest, że ani Arystotelesa ani Awicenny św. Tomasz w swoich tekstach nigdy nie krytykuje. Jak zauważył w swoim wystąpieniu prof. Andrzejuk: rzeczywista droga do sformułowania przez św.Tomasza tezy o „esse” jako akcie bytu wiedzie przez filozofię i teksty Awicenny, na co wskazują nie tylko cytaty tego filozofa arabskiego w De ente et essentia, ale przede wszystkim awiceniańskie tło dla wszystkich rozważań zawartych w tym traktacie, w którym św. Tomasz po raz pierwszy sformułował swoją metafizykę bytu istniejącego.      

            Drugi referat tej sekcji, wygłoszony przez mgr Katarzynę Wasilewską, przedstawiał „Recepcję greckiej myśli społecznej u średniowiecznych filozofów arabskich”. Filozofia grecka miała znaczący wpływ na rozwój intelektualny średniowiecznego świata arabskiego i była  postrzegana jako całość i jednolity system, którego najważniejszym przedstawicielem był Arystoteles. Poznając jego dzieła i komentując je, uczeni arabscy różnie interpretowali jego myśl o człowieku jako jednostce społecznej. Można wyróżnić trzy etapy arabskiej filozofii społecznej. W pierwszy, kiedy wpływ myśli greckiej była najsilniejszy, uczeni arabscy, inspirowani Państwem Platona i Polityką Arystotelesa, tworzyli dzieła o idealnym państwie, którego celem jest osiągania szczęścia przez obywateli. Drugi etap jest czasem sporów między filozofią a teologią. W trzecim etapie krytykowano filozofię za niepowodzenia w rozwiązywaniu problemów metafizycznych, a jej głównym zadaniem było rozważanie całościowego istnienia, czyli społeczności ludzkiej. Każdy z etapów arabskiej filozofii społecznej ma swojego znaczącego przedstawiciela. Pierwszym z nich jest Al-Farabi (870-950r.), wielki filozof islamu, nazywany „Drugim Nauczycielem”. W drugim etapie działa sławny teolog, mistyk i filozof Al-Gazali (1058-1111r.), w trzecim -  Ibn Chaldun (1332-1406r.) – zdolny polityk, historyk, dyplomata i filozof.

            „Elementy gnostyckie w jemeńskiej filozofii tajjibickiej” były tematem wystąpienia  dr Katarzyny Pachniak. Na początku scharakteryzowany został tajjibicki odłam isma’ilizmu oraz jego mało zbadana filozofia, w której widoczne są wpływy neoplatońskie i gnostyckie. W referacie przestawione zostały poglądy filozoficzne tego odłamu na podstawie tekstów myślicieli tajjibickich.    

            Kolejny referat, dr Sylwestra Milczarka, przedstawiał postać „Bar Haebraeusa   (1226– 1289r.) – lekarza, filozofa i teologa jakobickiego”. Był to wybitny lekarz praktyk, zajmujący się jednocześnie etyką lekarską. Unowocześnił też gramatykę języka syriackiego i wzbogacił  go o nowe słownictwo. Zajmował się również prawem kanonicznym, poezją, literaturą i astronomią. W jego dorobku filozoficznym znajduje się „Księga mowy i mądrości” oraz komentarze i tłumaczenie „Księgi wskazań” Awicenny. Mimo, że jest nazywany „Encyklopedystą  XIII – wiecznego Orientu”, to jego dzieła nadal czekają na odkrycie.

            W kolejnej części tej sekcji w dwóch wystąpieniach: dr hab. Michaela Abdalla „Losy chrześcijan jemeńskiego miasta Nadżran i innych miejscowości (VII w.) w źródłach arabskich i asyryjskich” i mgr Sebastiana Bednarowicza „Chrześcijanie Syrii i Mezopotamii w pierwszym wieku hidżry na podstawie pism Jerzego, biskupa Arabów” została przestawiona  trudna sytuacja chrześcijańskiej mniejszości wyznaniowej na obszarze wpływu islamu, w perspektywie historycznej i współcześnie. Dr Abdalla podkreślał, że chrześcijaństwo było wyznawane przez znaczną część społeczeństwa Półwyspu Arabskiego przed islamem. Mimo, że już wówczas rozwinięta była kultura duchowa i materialna, to jednak ten okres nazywany jest w dziejach arabsko – muzułmańskich czasem „niewiedzy”, co nie wydaje się w pełni uzasadnione.

            Podsumowując można zauważyć, że dla polskich badaczy kultury arabsko – muzułmańskiej najciekawsza jest problematyka współczesna, będąca polem zainteresowania politologów, językoznawców i kulturoznawców. Zagadnienia filozoficzne nadal czekają na odkrycie i szersze zbadanie.

KATARZYNA WASILEWSKA