W dniu 24 kwietnia 2014 roku na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej odbyła się konferencja naukowa "W kręgu średniowiecznej etyki". Było to kolejne przedsięwzięcie naukowe, organizowane przez Katedrę Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej  oraz Katedrę Historii Filozofii Polskiej UKSW, mające na celu spotkanie i umożliwienie dyskusji historykom i badaczom filozofii średniowiecznej. Tym razem tematyka konferencji objęła szeroko rozumianą myśl z zakresu średniowiecznej filozofii moralnej.

Profesor Artur Andrzejuk otwiera obrady konferencji

W części plenarnej zaplanowano dwie sekcje. Pierwszą moderował dr Michał Zembrzuski (UKSW), zaś drugą - prof. Artur Andrzejuk. Jako pierwsza wystąpiła dr Magdalena Płotka (UKSW), która przedstawiła referat pt. "Krakowski projekt naturalizacji etyki". W swoim wystąpieniu dr Płotka próbowała pokazać rolę, jaką odegrała burydanowska filozofia naturalna w opracowanej w piętnastowiecznym Krakowie filozofii moralnej. Następnie wystąpił dr Michał Głowala (UWr), którego wystąpienie - "Indywiduacja aktów woli a dobro i zło moralne. Św. Tomasz z Akwinu a Grzegorz z Rimini" - dotyczyło kwestii sposobów, na jakie metafizyczne rozstrzygnięcia na temat aktów woli i sprawności mogą przekładać się na etyczne rozstrzygnięcia dotyczące dobra i zła moralnego; w charakterze przykładu dr Głowala przywołał polemikę Grzegorza z Rimini z Tomaszem z Akwinu w sprawie aktów woli – analizowaną u Jana Kapreola.

dr Michał Głowala podczas wygłaszania referatu

Następne dwa referaty dotyczyły etyki Piotra Abelarda. Dr Wojciech Wciórka (UW) przedstawił referat pt. "Rozróżnienie między wolą a przyzwoleniem w Etyce Abelarda". W swoim wystąpieniu analizował obecną u Abelarda różnicę między voluntas (wolą, chęcią) a consensus (przyzwoleniem, zgodą). Rozróżnienie to zostało wykorzystane przez Abelarda - jak przekonywał Prelegent - do wyjaśnienia zagadnienia grzechu „dobrowolnego” (voluntarium). Abelard przyznawał, że jednym z możliwych wyjaśnień tego określenia jest fakt, że każdy grzech „wynika z jakiejś chęci” (ex aliqua procedit uoluntate). Z kolei dr Konrad Szocik (UJ) przedstawił w referacie referat pt. "Zagadnienie odpowiedzialności moralnej w etyce Piotra Abelarda" tematykę odpowiedzialności moralnej w twórczości średniowiecznego etyka. Celem jego wystąpienia było zwrócenie uwagi na Abelardowską koncepcję etyczną przypisującą nadrzędną wagę pojęciu intencjonalności i wiążącą intencjonalność z pojęciem odpowiedzialności moralnej.

dr Wojciech Wciórka

dr Konrad Szocik

Ostatni referat w tej części obrad, zatytułowany "Dwojaka jest natura człowieka. Zadziwiające polityczne argumenty Dantego Alighieri" wygłosił ks. dr hab. Jacek Grzybowski (UKSW). Dotyczył on metafizycznej koncepcji człowieka, jaką Dante zakładał w opracowaniu argumentów na rzecz rozdziału Kościoła i państwa. Po wygłoszeniu przez ks. Grzybowskiego referatu, nastąpiła dyskusja, a po niej krótka przerwa na kawę.

ks. dr hab. Jacek Grzybowski podczas wygłaszania referatu

ks. dr hab. Jacek Grzybowski  podczas dyskusji

Po przerwie, jako pierwszy wystąpił dr Michał Zembrzuski, który wygłosił referat pt. "Imperium jako akt rozumu – wydawanie i słuchanie rozkazów według Tomasza z Akwinu". Kolejno wystąpił dr Andrzej M. Nowik z referatem pt. "Refleksja etyczna nad męczeństwem ks. Marcina Baryczki", który analizował zagadnienia moralne na tle niezwykle ciekawie przedstawionej historii Polski czasów Kazimierza Wielkiego. Następnie swój referat  - "Gnosis jako droga do szczęścia według Klemensa Aleksandryjskiego" przedstawił ks. dr Adam Filipowicz (UKSW), ostatnim zaś prelegentem tej sesji był ks. prof. dr hab. Tomasz Stępień (UKSW), który przedstawił referat pt. "Nisi credideritis, non intelligetis- wiara jako droga do zrozumienia w tekstach św. Augustyna".

dr Michał Zembrzuski

ks. prof. dr hab. Tomasz Stępień

Po przerwie obiadowej kontynuowano obrady w dwóch równoległych sekcjach. Pierwszą, którą prowadził lic. Bartosz Owczarek (UKSW), zainaugurował dr Rafał Tichy (UW), którego wystąpienie nosiło tytuł "Rola pokory na drodze samopoznania w nauczaniu Bernarda z Clairvaux". Następnie wystąpiła mgr Karolina Ćwik (UKSW) z referatem pt. "Czy św. Tomasz był eudajmonistą?". Trzecią prelegentką w tej sekcji była mgr Barbara Żmuda (UP JPII), która przedstawiła temat "Nakaz miłości bliźniego jako norma etyczna Augustyna z Hippony i Tomasza z Akwinu".  W swoim referacie przedstawiła miłość bliźniego jako normę etyczną, która wedle teorii obu filozofów prowadzi do szczęścia człowieka, czyli dobra. Ponadto, Prelegentka przedstawiła ciekawą analizę  problemu zasięgu miłości do bliźniego, jej granic i możliwości (czy można kochać wszystkich ludzi?).

 Dwa ostatnie referaty dotyczyły filozofii tomistycznej: dr Izabella Andrzejuk (WSKPiSM) w referacie "Arystotelizm czy tomizm. Spór o charakter wykładu etyki w Komentarzu św. Tomasza do Etyki nikomachejskiej Arystotelesa" porównała oryginalne dzieło Stagiryty oraz Tomaszowy komentarz oraz analizowała zależność tego ostatniego od traktatu Arystotelesa. Z kolei dr Anna Kazimierczak-Kucharska (UKSW) zajęła się etycznymi podstawami zagadnień ekonomicznych u Doktora Anielskiego, które objaśniła w referacie zatytułowanym "Oszustwo handlowe w ujęciu Tomasza z Akwinu".

Po przerwie prowadzenie sekcji objęła dr Magdalena Płotka. Tematyka dwóch pierwszych referatów dotyczyła filozofii moralnej św. Augustyna. Katarzyna Waliczek (UJ) w swoim referacie pt. "Prawda czy droga do Prawdy? Pojęcie szczęścia we wczesnych dialogach św. Augustyna" poddała analizie pojęcie szczęścia, którym Augustyn posługuje się w swoich wczesnych pracach, a które jest jednym z kluczowych terminów. Ponadto podkreśliła, że Augustiańska koncepcja szczęścia różni się od ujęć współczesnych. O ile we współcześnie uprawianej filozofii widzi się cel filozofii w rozważaniu "pytań", a nie problemów, o tyle zmagania  Augustyna ze sceptyzymem wydają się szczególnie aktualne dzisiaj, "gdy każdą próbę jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o Prawdę oskarża się o dogmatyzm lub też o zapędy totalitarne".  Następnie koncepcję czasu w ujęciu św. Augustyna przedstawiła mgr Monika Proszak (UJ); jej wystąpienie nosiło tytuł "Właściwe odniesienie do czasu jako właściwy sposób życia człowieka. Filozofia św. Augustyna". W swoim wystąpieniu mgr Proszak argumentowała na rzecz tezy, że właściwe odniesienie człowieka do czasu może stanowić określenie właściwego sposobu egzystencji człowieka. Dodatkowo, wskazała związek między przyjmowaną przez Augustyna koncepcją człowieka, czasowością oraz jego odpowiedzią na podstawowe pytanie etyczne „jak rozporządzić swoim życiem”. Ostatni referat pt. "Sumienie i prasumienie w filozofii moralnej św. Tomasza z Akwinu" w sekcji wygłosił prof. Artur Andrzejuk. Profesor przedstawił koncepcję sumienia i prasumienia, ich relację z innymi władzami oraz funkcję, jaką pełnią w życiu moralnym człowieka.

dr Rafał Tichy (UW)

Katarzyna Waliczek podczas wygłaszania referatu. Sekcję prowadzi dr Magdalena Płotka.

W pierwszym rzędzie siedzi mgr Monika Proszak.

Sekcję, której obrady toczyły się równolegle, a która gromadziła badaczy zajmujących się średniowieczną problematyką wolnej woli, prowadził dr Konrad Szocik. Pierwszym prelegentem był dr Marcin Trepczyński (UW), który w referacie "Wolna wola w ujęciu Roberta Grosseteste" przedstawił główne problemy dotyczące zagadnienia wolnej woli, jakie stawia Grosseteste w De libero arbitrio, oraz najważniejsze podane przezeń rozwiązania. Dr Trepczyński zwrócił uwagę słuchaczy na zagadnienie stopniowania wolności, różnej u człowieka, anioła i Boga, a także na analizowane przez angielskiego teologa różne jej rodzaje. Na sam koniec Prelegent - za Grossetestem - postawił serię pytań o źródła „ruchu” i działania wolnej woli. Jako druga wystąpiła mgr Dorota Zapisek (UKSW), która także podjęła tematykę wolnej woli, lecz w ujęciu św. Tomasza z Akwinu. W referacie zatytułowanym "Liberum iudicium jako przyczyna wolnego działania człowieka w ujęciu św. Tomasza z Akwinu" zwracała uwagę na racjonalne podstawy wolności oraz działań woli u Akwinaty. Podobną problematykę podjęła również mgr Iwona Solecka-Karczewska, która w referacie pt. "Obrona wolności woli w obliczu wszechwiedzy Boga na temat przyszłych zdarzeń przygodnych w Summa Theologiae Tomasza z Akwinu" broniła za Tomaszem wolności woli człowieka w kontekście futura contingentia.

Kolejne dwa referaty poświęcone były filozofii moralnej Jana Burydana. Lic. Anna Maria Szczepaniak w referacie pt. "Koncepcja woli w komentarzu Jana Burydana do Etyki nikomachejskiej" wyjaśniła koncepcję niezdeterminowania woli oraz jej działania, zaś lic. Magdalena Saganek przedstawiła  burydanowski komentarz do "Etyki nikomachejskiej" na szerszym tle komentowania dzieła Arystotelesa w średniowieczu oraz próbowała wyjaśnić specyfikę komentarza XIV-wiecznego nominalisty.

Po wygłoszeniu referatów przez wszystkich prelegentów odbyła się niezwykle interesująca dyskusja.

mgr Dorota Zapisek

dr Marcin Trepczyński

Anna Maria Szczepaniak

Ostatnią sekcję obejmującą dwa wystąpienia moderowała Dorota Zapisek. Jako pierwsza wystąpiła mgr Anna Krajska, która przedstawiła referat pt. "Problematyka Quaestio disputata de natione et statu civili Jacka Woronieckiego". W swoim wystąpieniu mgr Krajska zaprezentowała strukturę i problematykę ciekawego i mało znanego tekstu Woronieckiego. Tekst został napisany w 1926 r. po łacinie, w formie scholastycznych kwestii dyskutowanych. Woroniecki prezentuje w nim swoje poglądy dotyczące narodu i państwa osadzając je w dość nietypowym kontekście, mianowicie rozważań dotyczących moralności. Drugim prelegentem był mgr Piotr Kołodziejczyk (UW), który zajął się zagadnieniami ekonomicznymi w ujęciu Mikołaja Oresme. W referacie pt. "Etyczny wymiar ekonomii w De moneta Mikołaja z Oresme" przedstawił jedną jedną z wcześniejszych, kompleksowych teorii bicia pieniądza w średniowieczu oraz obostrzeń jakie mogą wynikać z manipulowania monetą zarówno w oderwaniu od realnego towaru jak i prawdziwego stosunku wartości.

mgr Piotr Kołodziejczyk wygłasza referat

Uczestnicy konferencji podczas dyskusji

Foto: Magdalena Saganek

Sprawozdanie: Magdalena Płotka