23 kwietnia 2014

Dach rotundy PKO z okien Wyższej Szkoły Komunikowania, Politologii i Stosunków Międzynarodowych

W dniu 23 kwietnia 2014 roku, w Wyższej Szkole Komunikowania Politologii i Stosunków Międzynarodowych, odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa. Współorganizatorami konferencji byli pracownicy Katedry Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz Wyższej Szkoły Stosunków Międzynarodowych i Amerykanistyki.

Po rozpoczęciu konferencji i przywitaniu gości oraz władz uczelni w osobie Rektora WSSMiA, dra Pawła Bromskiego, została zaprezentowana książka poświęcona myśli filozoficznej zmarłego w sierpniu 2014 roku prof. Tadeuszowi Klimskiemu, zatytułowana: „Filozofia i służba”. Prof. Artur Andrzejuk z UKSW w ramach tej prezentacji zaznajomił uczestników konferencji z zawartością treściową książki oraz przypomniał samą postać ś.p. T. Klimskiego. Przypomniał zarazem, iż właśnie rok wcześniej, większość z obecnych na sali prelegentów miała okazję spotkać się z prof. Klimskim przy okazji międzynarodowej konferencji „Sacrum i profanum w polityce”, która odbyła się 17 maja 2013 roku w siedzibie WSKPiSM.

Po prezentacji książki, prowadząca pierwszą część sesji plenarnej, dr Izabella Andrzejuk zaprosiła prof. Artura Andrzejuka do wygłoszenia referatu, zatytułowanego: „Zagadnienie wojny sprawiedliwej w etyce chrześcijańskiej”. Prelegent na początku swojego wystąpienia odniósł się do samego terminu „wojny sprawiedliwej”, który został wprowadzony do myśli etycznej i politycznej przez Cycerona, a który – jak zauważył prelegent – występował dość wcześnie w etyce chrześcijańskiej (stosowany już przez św. Ambrożego i św. Augustyna). Ponadto, A. Andrzejuk, wymieniając za św. Tomaszem z Akwinu, warunki wojny sprawiedliwej (uprawnienie do wydania i prowadzenia wojny ma władza legalna, wojna powinna być prowadzona w słusznej sprawie, sama wojna powinna być prowadzona bez niemoralnych intencji) zauważył, że nie zawsze w dziejach narodów ustanawiany międzynarodowo pokój był pokojem sprawiedliwym. Przykładem na takie sytuacje może być chociażby Kongres Wiedeński. Na zakończenie prelegent zauważył, iż w świetle ustaleń Akwinaty, obywatele mają prawo przeciwstawiać się (także zbrojnie) przeciwko ustanowionemu w sposób krzywdzący pokojowi.

Kolejnym prelegentem był dr Andrzej Nowik z UKSW, który wygłosił referat, zatytułowany: „Zasady moralne w życiu politycznym w ujęciu Feliksa Koneczego”. W swoim wystąpieniu dr Nowik zwrócił uwagę na tomistyczne korzenie w myśli moralnej Konecznego. Prelegent zauważył także, iż F. Koneczny widział w cywilizacji łacińskiej czynnik wzmacniający spoistość kulturową Europy. Istotną rolę w tej cywilizacji – zdaniem Konecznego – pełniła religia katolicka i Kościół. Ponadto jedną z zasad funkcjonowania cywilizacji łacińskiej było nieingerowanie państwa w prawo prywatne.

Z kolei dr Jolanta Kociuba z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej wystąpiła z referatem zatytułowanym: „Prawa człowieka – teoria czy ideologia?”. Prelegentka zauważyła w swoim wystąpieniu, że formułowane współcześnie prawa człowieka są efektem określonych decyzji politycznych. Taka zależność etyki od polityki powoduje, zdaniem dr Kociuby w ostatecznym rozrachunku, usuwanie całej sfery moralności i wartości moralnych. To z kolei pociąga za sobą trudności w sformułowaniu praw człowieka, gdyż faktycznie nie da się ich określić bez moralności. Prawa człowieka stają się wówczas pustym katalogiem, w którym ostatecznym punktem odniesienia (celem samym w sobie) jest jednostka, co z kolei prowadzi do niemal religijnego kultu owej jednostki. Prelegentka zaznaczyła również, że wizja człowieka zawarta w tak określanych prawach człowieka jest ostatecznie rozbieżna, niejednoznaczna lub wręcz naiwna.

W ramach drugiej części sesji plenarnej, prowadzonej przez dr Magdalenę Płotkę z UKSW, wystąpił jako pierwszy prof. UMCS, Maciej Kociuba, którego referat był zatytułowany: „Kryterium prakseologiczne w etyce. Od wertykalnej do horyzontalnej struktury wartości”. Prelegent swoje wystąpienie rozpoczął od uwagi, iż w odniesieniu do ludzkiego postępowania można mówić o pewnych skrajnych przypadkach, w których rezygnacja z podjęcia działania skutkuje złem moralnym. W dalszej części swojego wystąpienia prof. Kociuba rozważał, w jakim systemie wartości moralnych: wertykalnym, czy horyzontalnym, częściej możemy mieć do czynienia z postawą zaniechania działania. Prelegent stwierdził, że znacznie częściej taka postawa jest wybierana w horyzontalnym systemie wartości, gdzie wartości te mają charakter równoważny. Wielość rozwiązań i propozycji, posiadających równą rangę nie sprzyja podejmowaniu decyzji, lecz raczej opóźnia ją lub wręcz uniemożliwia, co może przynosić negatywne skutki w postaci zła moralnego. Wyjątek od tej zasady – zdaniem M. Kociuby - stanowi postawa celowego odwlekania decyzji, która może być już jakąś konkretną strategią.

Następnie referat zatytułowany: „Erazm z Rotterdamu i Marcin Luter – dwóch walczących czy dwa autorytety moralne?” zaprezentowała dr Anna Kazimierczak-Kucharska z UKSW. W swoim wystąpieniu prelegentka skupiła się na charakterystyce osobowościowej oraz na omówieniu działalności naukowej obu znanych reformatorów Kościoła. Dr Kazimierczak-Kucharska zauważyła, iż ani Luter, ani Rotterdamczyk nigdy nie spotkali się ze sobą, a swoimi poglądami reprezentowali dwa skrajne stanowiska. Erazma z Rotterdamu można uznać raczej za przedstawiciela renesansu, skupiającego się na człowieku i sprawach ludzkich, zaś Marcina Lutra za gorliwego głosiciela reformy Kościoła katolickiego i religii.

Ostatnim prelegentem w drugiej części sesji plenarnej był dr Michał Zembrzuski z UKSW, który wygłosił referat zatytułowany: „Dobry człowiek w złym państwie – relacje między cnotami indywidualnymi i politycznymi”. Prelegent w swoim wystąpieniu skupił się na określeniu sposobu funkcjonowania jednostki w społeczeństwie, które ostatecznie polega na kształtowaniu w sobie cnót osobistych i społecznych. Dr Zembrzuski przywołał też klasyczne rozumienie cnoty jako sprawności kierującej człowieka do dobra i nadającej jego postępowaniu walor dobra. Prelegent zwrócił również uwagę na dwukierunkowe zależności zachodzące między państwem a jego obywatelami, polegające na tym, że państwo będzie cnotliwe, jeżeli jego obywatele będą praktykować cnoty. Z kolei do zadań państwa należy troszczenie się o to, aby obywatele usprawniali się w cnotach. M. Zembrzuski zaznaczył również, że obowiązek posiadania cnót nie dotyczy wszystkich obywateli państwa w tym samym stopniu. Osoby rządzące powinny wykazywać się większą doskonałością cnót, aniżeli ci, którzy rządom podlegają.

Po przerwie na kawę rozpoczęły się obrady w sekcjach. Prowadzącym w sekcji pierwszej był dr M. Zembrzuski, zaś jej pierwszym prelegentem – lic. Bartosz Owczarek z UKSW. W swoim wystąpieniu, zatytułowanym: „Roztropność vs polityka – zastosowanie Tomaszowego rozumienia roztropności do polityki” przedstawił on roztropność jako cnotę łączącą intelekt człowieka z jego moralnymi działaniami. Po omówieniu roztropności jako recta ratio agibilium oraz jako cnoty swoiście zarządzającej innymi cnotami, B. Owczarek zwrócił też uwagę na ważną rolę pokory jako szczególnie przydatnej cnoty w sztuce rządzenia.

Następnie ks. dr Adam Filipowicz z UKSW wygłosił referat zatytułowany: „Virtus podstawą władzy i postępu cywilizacyjnego według Plutarcha z Cheronei”. Przedmiotem wystąpienia ks. dra Filipowicza był tekst Plutarcha, zatytułowany: „O szczęściu i cnocie Aleksandra Wielkiego”. Prelegent początku swojego wystąpienia przypomniał w skrócie słuchaczom samą sylwetkę Aleksandra Wielkiego, a następnie przeszedł do omówienia cech charakterologicznych oraz działalności politycznej tego znanego władcy w ujęciu Plutarcha. Ostateczna wymowa dzieła Plutarcha sprowadzała się do zaznaczenia, iż to zdobyte przez Aleksandra cnoty powodowały, że mimo często niesprzyjającego losu władca ten odnosił tak liczne sukcesy na terenie polityki. W przekonaniu Plutarcha Aleksander Wielki był filozofem. Oznaczało to jednak nie tylko postawę teoretyczną, lecz także praktyczną. Filozofia Aleksandra Macedońskiego zawierała bowiem takie elementy, jak: cnota wielkoduszności, inteligencja, odwaga, troska o uczestnictwo w dialogach na tematy filozoficzne, nieustanna lektura dzieł Homera (Iliady i Odysei). Ostatecznie – jak zauważył prelegent – Aleksander w omawianym dziele Plutarcha jawi się jako władca kochający prawdę, szanujący prawa, budujący jedność między narodami, a zarazem szanujący ich odmienności kulturową.

Z kolei mgr Dorota Zapisek z UKSW wystąpiła z referatem zatytułowanym: „Nie ma wolności bez mądrości – zagadnienie wolności człowieka w ujęciu Profesora Mieczysława Gogacza”. Na początku swojego wystąpienia, mgr Zapisek określiła, czym według Gogacza wolność nie jest. Wśród postaw utożsamianych z wolnością znalazły się: tolerancja – jako zgoda na wszystkie postawy (także na złe i fałszywe), relatywizm, woluntaryzm. Następnie podkreśliła, że dla Gogacza wolność polega na działaniu orientowanym prawdą i dobrem z tą prawdą zgodnym, co wymaga wspólnego działania ludzkiego intelektu i woli. Aby działania te funkcjonowały z poziomu prawdy o dobru, władze człowieka powinny być odpowiednio ukształtowane, wychowane.

Ostatnim prelegentem w tej części obrad sekcji była lic. Anna Maria Szczepaniak z UKSW, której referat nosił tytuł: „Etyka woluntarystyczna w ujęciu Jana Burydana”. W swoim wystąpieniu prelegentka zwróciła uwagę, iż sam Burydan nie wypowiada się w swoich pismach jednoznacznie, która z ludzkich władz ma w ludzkim działaniu pierwszeństwo: wola czy intelekt. Można jednak stwierdzić, że głosi on, że ludzka wola działa w sposób niezależny i spontaniczny. Co do samego woluntaryzmu – zdaniem A. M. Szczepaniak – Burydan zajął stanowisko umiarkowane, tym samym oddalając się od poglądów swojego nauczyciela, Wilhelma Ockhama.

Obrady pierwszej sekcji zostały wznowione po przerwie na posiłek. Pierwszym prelegentem była dr Magdalena Płotka, a jej wystąpienie było zatytułowane: „Dylemat więźnia. Tomasz z Akwinu i Henryk z Gandawy o zakresie prawa natury”. Prelegentka na początku swojego wystąpienia zwróciła uwagę, że Akwinata i Henryk z Gandawy różnie rozumieli ujmowali problematykę prawa natury. I tak Tomasz z Akwinu rozumiał prawo natury w kontekście zobowiązania (lex) zaś Henryk z Gandawy – w kontekście usprawnieniowym (ius).

Z kolei mgr inż. Janusz Idźkowski, doktorant z UKSW, wystąpił z referatem zatytułowanym: „Cnoty i wady moralne w relacji do kontemplacji, według św. Tomasza z Akwinu”. Prelegent, prezentując poglądy Akwinaty na temat kontemplacji, zwrócił uwagę, że nie podaje on w swoich tekstach jej definicji. Jednak mimo tego można kontemplację ująć jako akt ludzkiego intelektu i woli i zarazem akt miłości. Zdaniem Idźkowskiego zachodzi pewna współpraca między kontemplacją a cnotami w człowieku. I tak cnoty intelektualne doskonalą kontemplację, zaś cnoty moralne ją warunkują.

Kolejnym prelegentem był mgr Maciej Kasprzyk z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, który zaprezentował temat: „Etyka w polityce w świetle myśli wybranych przedstawicieli Lubelskiej Szkoły Filozoficznej”. Prelegent w swoim wystąpieniu scharakteryzował dobrego polityka jako osobę, która stara się, aby jej działanie i postępowanie wpływało na rozwój obywateli. Kasprzyk zauważył także, iż w ramach lubelskiej szkoły filozoficznej w zakresie rozważań etyczno-politycznych realizowały się takie postulaty, jak: potrzeba obrony wartości uniwersalnych, potrzeba, aby interakcja między rządzonymi a rządzącymi sprzyjała nienaruszalności praw naturalnych.

Następnie dr hab. Jacek Grzybowski z UKSW wystąpił z referatem zatytułowanym: „Racjonalność i dobra wola – etyczne i społeczne nadzieje liberalizmu”. W swoim wystąpieniu Grzybowski skupił się na pytaniu, czy jest możliwe realizowanie projektu ateistycznego społeczeństwa, w którym obywatele będą ludźmi dobrymi. Prelegent przedstawił propozycje takich znanych filozofów jak J. Habermas, J. Rawls oraz R. Rorty.

Ostatnim prelegentem w tej części sekcji była dr Izabella Andrzejuk z WSKPiSM . Jej występ, zatytułowany: „Patriotyzm w etyce tomistycznej”, obejmował poglądy J. Bocheńskiego i J. Woronieckiego na temat cnoty patriotyzmu. Prelegentka, charakteryzując patriotyzm jako cnotę polegającą na gotowości człowieka, aby oddać swojej ojczyźnie tego, co jej się należy, wskazała na związki patriotyzmu z miłością i sprawiedliwością. I. Andrzejuk zauważyła też, iż omawiani autorzy mieli problem, czy patriotyzm zaliczyć ostatecznie do sprawiedliwości, czy raczej do miłości.

Wystąpienia w sekcji II rozpoczął dr Konrad Szocik z Uniwersytetu Jagiellońskiego, który przedstawił temat zatytułowany: „Oświeceniowe czy chrześcijańskiej korzenie Unii Europejskiej”. Swój referat rozpoczął od uwagi, że u fundamentów preambuły Unii Europejskiej leżą oświeceniowe wartości. Wskazał następnie na filozofów nowożytnych (Kartezjusza, Spinozę, Bayle’a, Hobbesa, Locke’a), którzy ukształtowali myśl oświeceniową zarówno pod względem teoretycznym (metafizyka) jak i praktycznym (filozofia polityki). Uznał, że efektem ich rozwiązań była niemal niepodważalna teza sugerująca, że badania empiryczne jak i racjonalne, są jedynym sposobem rozstrzygania wszelkich problemów filozoficznych i naukowych. Oświeceniowa myśl do tego paradygmatu dodała ideę wolności decydując w ten sposób o wyzwoleniu od wszelkich, a najczęściej religijnych, przesądów. Stwierdził ostatecznie, że współcześnie obowiązująca w Unii Europejskiej technokratyczność, która źródłowo również pochodzi z czasów oświecenia, jest na poziomie Rady rządzącej, w żaden sposób niezachwiana i nie podważalna.

Jako kolejny prelegent wystąpił dr Jerzy Niepsuj z Warszawskiej Akademii Technicznej z referatem zatytułowanym: Paradoksy współczesnego polskiego myślenia o obronności i bezpieczeństwie RP. Na początku zaznaczył, że jego referat, jest owocem wspólnych badań, które prowadził z prof. Janem Figurskim. Podkreślił, że zagadnienie obronności jest niezwykle palącym tematem nie tylko pod względem politycznym, ale przede wszystkim naukowym. Temat ten ma charakter wybitnie interdyscyplinarny, gdyż ostatecznie dotyczy dobra wspólnego obywateli, jakim jest bezpieczeństwo. Podkreślił bardzo mocno, jak wiele mitów związanych jest z tematem obronności (jako przykład podał współcześnie niemal zupełnie fikcyjnie funkcjonujący problem niepodzieloności zapisanej w Paryskiej Karcie Europy z 1990 r.) . Wskazał, że pomimo wielkiego zainteresowania tematem obronności, co widoczne jest w ilości powstających kierunków związanych z nim, myślenie na ten temat przenika wielka ilość paradoksów. Do najważniejszych zaliczył: brak historycznej pamięci, stały spadek obronności Polski, cywilną kontrolę nad armią, a nawet często fałszywie budowaną świadomość obronną.

Dr Julia Bartczak z UKSW przedstawiła kolejny referat: „Etyka funkcjonariuszy służb mundurowych w RP”. Swoje wystąpienie rozpoczęła od podkreślenia aktualności tematu etyki w odniesieniu do powstających ustaw a dotyczących służb mundurowych. Działania etyczne obowiązują służby mundurowe ze względu na ustawy wiążące funkcjonariuszy i państwo stosunkiem służbowym. Jak podkreśliła prelegentka tym co wiąże tego rodzaju pracowników jest również „etos służby”, a więc nie tylko prawne zobowiązania. W referacie J. Bartczak wskazała, na najważniejsze aspekty etyczne funkcjonariuszy do jakich należą: legalizm pociągający za sobą odpowiedzialność, postulowane poświęcenie związane często z supererogacyjnym działaniem, dyspozycyjność, oraz lojalność wobec przełożonego i państwa.

Kolejnym prelegentem był dr Witold Płotka z Uniwersytetu Gdańskiego, który przedstawił temat: „Jak możliwa jest etyka solidarności? Fenomenologia i polityka”. W swoim wystąpieniu skupił uwagę słuchaczy na Etyce solidarności J. Tischnera, zastanawiając się nad fenomenologiczną warstwą tej pracy. Wyraził zdanie o popularyzatorskim jej charakterze, a także słabym fenomenologicznym jej przygotowaniu. Przywołał najważniejsze założenia „etyki solidarności” – od utożsamienia jej z etyką sumienia, po wezwanie do współpracy z innymi ludźmi. Ze względu na to, że fenomenologia jest metodą opisu, nie ma w niej norm i nie ma przejścia do norm, Tischner przyjął zewnętrzne elementy pozwalające na wyjaśnienie działań etycznych. Wśród takich założeń, zdaniem prelegenta, jest teza o naturze człowieka i głosie sumienia, która związana jest z pewną posiadaną przez niego ontologią, oraz teza o człowieku realizującym się w relacjach z innymi, co było wynikiem przyjęcia postulatów filozofii dialogu.

Następnie mgr Barbara Żmuda z Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II z Krakowa, przedstawiła temat: „Etyczny polityk – polityka jako zawód i powołanie”. Problematykę referatu, jak wskazywał sam temat oparła o analizy Maxa Webera. Po przedstawieniu rozumienia polityki, samej etyki politycznej a także pojmowania polityka, przeszła do omówienia naczelnych cnót politycznych, do których należą roztropność, męstwo polityczne, umiar i sprawiedliwość. Prelegentka zwróciła uwagę na roztropność, w skład której wchodziły następujące działania: pamięć, zręczność (nie tracenie nerwów w różnych okolicznościach i swoista obrotność) i zdolność do przewidywania. Podkreślając odniesienie umiaru do działań politycznych wskazała na umiar zapewniający: ograniczanie materialnych oczekiwań władcy, zdolność do kierowania afektami, właściwe, czyli nie nadmierne korzystanie z władzy. Za M. Weberem, podkreśliła, że sprawiedliwość rozumiana jako namiętność jest najważniejszą siłą oddziaływania politycznego.

Kolejną osobą przedstawiającą wyniki swoich badań był dr Mirosław Murat z Wyższej Szkoły Stosunków Międzynarodowych i Amerykanistyki, który swojemu wystąpieniu nadał tytuł: „Religia, polityka, moralność”. Swoje wystąpienie rozpoczął od pytania o to, co pojawiło się jako pierwsza forma funkcjonowania społecznego: polityka czy religia. Odpowiedź jaką zaproponował na to pytanie wskazywała na religię, która uporządkowała człowiekowi świat i wprowadziła sferę wartości. Pierwotność religii związana była z funkcją rozumu, a także brakiem lęku pozwalającym na organizowanie życia politycznego. Ostatecznie zatem zdaniem M. Murata polityka bazuje na religii i z tego względu, konieczne jest wypełnianie pustego miejsce spowodowanego przez modny ateizm. To puste miejsce jest niestety wypełniane przez nowe formy i religii.

Jako ostatni prelegent sekcji drugiej wystąpił dr Adam Olechowski, również z WSSMiA, przedstawiając referat zatytułowany: „Agresja i przemoc w stosunkach międzynarodowych”. W swoim wystąpieniu przedstawił różne rozumienia, odmiany oraz formy funkcjonowania: agresji, przemocy, terroru, a także wojny. Podkreślił, że przy założeniu szerokiego rozumienia agresji i przemocy (chociażby w formie słownej i obrazowej) należy uznać ich powszechność. W sposób zdecydowany stwierdził, że ze względu na różne formy oddziaływania związanego z przemocą należy uznać samą wojnę za nieodłączny element państwa.

Ostatnimi akcentami konferencji było krótkie podsumowanie oraz grupowe zdjęcie uczestników.

Autorzy sprawozdania:
Michał Zembrzuski

Izabella Andrzejuk

Fotografie:

Anna Kazimierczak-Kucharska