17 maja 2013 roku

W dniu 17 maja 2013 roku, w siedzibie Wyższej Szkoły Komunikowania, Politologii i Stosunków Międzynarodowych oraz Wyższej Szkoły Stosunków Międzynarodowych i Amerykanistyki odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa, pod tytułem: „Sacrum i profanum w polityce”. Współorganizatorami – poza wymienionymi gospodarzami konferencji – były: Greckokatolicki Wydział Teologiczny Uniwersytetu w Preszowie na Słowacji oraz Wydział Filozofii Chrześcijańskiej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.

Dr Paweł Bromski, rektor WSSMiA

Część plenarna konferencji, prowadzona przez dra hab. Artura Andrzejuka, prof. UKSW i Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie, rozpoczęła się po przywitaniu wszystkich zgromadzonych gości przez dra Mirosława Murata z Wyższej Szkoły Stosunków Międzynarodowych i Amerykanistyki oraz po otwarciu konferencji przez Rektora WSSMiA, dra Pawła Bromskiego.

Prof. Artur Andrzejuk i dr Mirosław Murat

Sekcja plenarna była podzielona na dwie części. W pierwszej części sekcji plenarnej jako pierwszy wystąpił ks. doc. Andrej Slodička (PaedDr. ThDr. PhD) z Uniwersytetu w Preszowie, a jego wystąpienie było zatytułowane: „Sacrum a profanum v dráme povstávajúceho sveta”. Prelegent zwrócił uwagę na coraz intensywniej przebiegający proces sekularyzacji we współczesnym świecie oraz na rolę mediów w tym procesie. Ks. Slodička zaznaczył również, że postępujący od końca drugiej wojny światowej proces globalizacji, pobudza do refleksji i pytania o jego ostateczny charakter i o to, czy jedność na świecie będzie budowana w kontekście sacrum, czy profanum. Kończąc swoje wystąpienie, prelegent  zaznaczył, iż bez sacrum nie da się budować żadnej wspólnoty.

Ks. doc. Andrej Slodička

Jako kolejna, wystąpiła dr Magdalena Płotka z UKSW, która w swoim referacie, zatytułowanym: „Antropocentryczna teoria prawa naturalnego: Paweł Włodkowic vs. Hugo Grocjusz”, zaprezentowała stanowiska obu filozofów na temat koncepcji prawa naturalnego. Prelegentka zwróciła uwagę, iż zarówno Paweł Włodkowic jak i Hugo Grocjusz reprezentują typowo późnośredniowieczne rozumienie istoty i roli prawa naturalnego. Stanowisko to charakteryzowało się antropocentrycznym ujmowaniem prawa naturalnego. Dr Płotka zauważyła, iż obaj omawiani autorzy mieli zbliżone poglądy, jednak w ich uzasadnianiu stosowali odmienną argumentację. Ponadto stanowisko H. Grocjusza było swoiście przełomowe w rozumieniu prawa natury jako tego, co się człowiekowi należy. Z kolei Paweł Włodkowic był autorem poglądu o realnej różnicy między prawem natury a prawem boskim. Obu autorom jednak – zdaniem prelegentki -  zależało na utworzeniu na tyle szerokich ram prawa, aby wszyscy ludzie się w nim mieścili.

Dr Magdalena Płotka z UKSW

Jako kolejny wystąpił dr hab. Maciej Kociuba z UMCS. Jego referat był zatytułowany: „Pojęcie sacrum w teorii zachowań mimetycznych Rene Girarda”. Prelegent w swoim wystąpieniu, próbował – w oparciu o poglądy R. Girarda – odpowiedzieć na pytanie, dlaczego polityka kojarzy się dość powszechnie z przemocą. U źródeł poglądów Girarda na temat aktywności człowieka (także w sferze polityki) tkwi jego przekonanie o dwóch wynikających z natury człowieka typach zachowań: mechanizmie naśladowania oraz agresywności. Te dwa sposoby reagowania rodzą konflikty i kryzysy, których jedynym wyjściem jest wybranie spośród członków wspólnoty, dotkniętej kryzysem tak zwanego „kozła ofiarnego”, czyli osoby obciążanej odpowiedzialnością za trudną sytuację.  Zachodzące w ten sposób zjawisko jest nazywane „sacrum”. Prof. Kociuba zwrócił też uwagę, iż według Girarda można mówić o dwóch typach sacrum: sacrum starych religii i sacrum chrześcijańskim. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z przezwyciężaniem kryzysu mimetycznego przez rytualny mord kozła ofiarnego; z kolei w drugim przypadku – ów mord rytualny opiera się na racjonalnej prawdzie o niewinności zamordowanego kozła ofiarnego. Kończąc swoje wystąpienie M. Kociuba dodał, iż współczesna kultura polityczna jest osadzona w funkcjonowaniu sacrum starych religii.

Dr hab. Maciej Kociuba z UMCS w Lublinie

Kolejnym prelegentem była dr Anna Kazimierczak-Kucharska z UKSW. W swoim referacie, zatytułowanym: „Proces Sokratesa – cios zadany ateńskiej demokracji?”, zwróciła uwagę na samą postać Sokratesa jak również na jego rozumienie roli polityka. Dr Kazimierczak-Kucharska, charakteryzując poglądy Sokratesa zauważyła, że dla niego polityk powinien być prawdziwym mężem stanu, czyli człowiekiem troszczącym się o kształtowanie własnej duszy i duszy swych obywateli. Sokrates bowiem wymagał od takiego człowieka doskonałości moralnej, która miałaby wyrażać się w jego odpowiednich kompetencjach i wiedzy. Posiadana przez polityka wiedza miała mu pomagać w rządzeniu państwem. Prelegentka zwróciła również uwagę, iż sam proces Sokratesa był niezgodny z duchem demokracji ateńskiej, w myśl której należało się zatroszczyć o to, by oskarżony mógł wyjaśnić jak na przykład rozumie pobożność, o której brak został oskarżony. A. Kazimierczak-Kucharska zakończyła swoje wystąpienie fragmentem wypowiedzi Platona, który miał stwierdzić, iż Sokrates to „jedyny prawdziwy polityk, jakiego miała Grecja”.

Dr Anna Kazimierczak-Kucharska z UKSW

Pierwszym prelegentem drugiej części sekcji plenarnej był dr Michał Zembrzuski z UKSW. W swoim referacie, zatytułowanym: ”Czy niewierzący może mieć władzę nad człowiekiem wierzącym? Odpowiedź Tomasza z Akwinu problemem dla filozofii politycznej”, prelegent przedstawił poglądy Akwinaty na temat sprawowania władzy w państwie. Dr Zembrzuski zwrócił też uwagę, że według św. Tomasza nie powinno się wybierać do sprawowania władzy osoby niewierzącej, jednakże – jeśli rządzący jest niewierzący – to nie należy go z takiego stanowiska odwoływać (o ile nie nadużywa swojej władzy w sposób rażący).

Prof. Artur Andrzejuk i dr Michał Zembrzuski z UKSW

Jako kolejny, wystąpił dr Tomasz Knapik z AWF w Katowicach. W swoim referacie, zatytułowanym: „Polityka w zsekularyzowanym społeczeństwie”, podjął on problematykę sekularyzacji, rozumianej jako proces społeczny, który rodzi określone problemy natury politycznej, religijnej i kulturowej. W swoich rozważaniach prelegent zwrócił szczególną uwagę na źródła oraz negatywne skutki sekularyzacji. Wśród jednego z negatywnych celów tego procesu dr Knapik wymienił postulat całkowitego wyeliminowania Boga i wartości chrześcijańskich z życia politycznego, społecznego oraz kulturalnego. Kończąc swoje wystąpienie dr Knapik zwrócił uwagę, iż obie sfery: sacrum i profanum nie wykluczają się, co daje szansę na to, aby między polityką a religią realizował się racjonalny dyskurs.

Dr Tomasz Knapik z AWF w Katowicach

Referat dra T. Knapika był ostatnim wystąpieniem w tej części sekcji plenarnej, po której nastąpiła przerwa na posiłek. Po przerwie wznowiono obrady w dwóch sekcjach.

Ks. dr Jacek Grzybowski i dr Michał Zembrzuski

W sekcji pierwszej prowadzącym był dr M. Murat.

Produktionberatung (narada produkcyjna): dr Izabella Andrzejuk i dr Mirosław Murat - organizatorzy Konferencji

Jako pierwszy wystąpił dr Andrzej Nowik z UKSW, który w swoim referacie pod tytułem: „Państwo katolickie w ujęciu Feliksa Konecznego”, scharakteryzował wizję państwa katolickiego na tle koncepcji cywilizacji, sformułowanej przez F. Konecznego. Państwo katolickie w tym ujęciu jest jednym z najważniejszych przejawów cywilizacji łacińskiej.

Dr Mirosław Murat i dr Andrzej Marek Nowik z UKSW

Kolejnym prelegentem był mgr Konrad Szocik z UJ, który w swoim referacie pod tytułem: „Wolność religijna – laicyzacja religii czy sakralizacja polityki?”, zwrócił uwagę, że państwa laickie, wyrugowując religię z przestrzeni publicznej, wprowadzają w tę przestrzeń rozmaite, zazwyczaj sprymitywizowane, substytuty religii. Wynika to po części z naturalnych potrzeb religijnych ludzi, po części zaś z dążenia władzy do uzyskania sakralnej legitymizacji, która niezmiernie ułatwiałaby sprawowanie rządów.

Dr (in spe) Konrad Szocik z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie

Następnie dr hab. Artur Andrzejuk, reprezentujący UKSW oraz Polski Uniwersytet na Obczyźnie, przedstawił polityczne reperkusje, związane z najstarszym tekstem kultury polskiej – Modlitewnikiem Gertrudy Mieszkówny. A. Andrzejuk uznał, że w modlitewniku można znaleźć reminiscencje skomplikowanych wydarzeń politycznych, a zarazem osobistych autorki.

Prof. Artur Andrzejuk

Z kolei dr Witold Płotka z UG, mówił o odnowie w fenomenologii Edmunda Husserla. Prelegent zwrócił uwagę, że pojęcie odnowy pełni istotną rolę w reinterpretacji fenomenologii jako filozofii o znaczeniu etycznym, ponieważ oznacza indywidualne przyjęcie odpowiedzialności przez podmiot za świat, który współtworzy w kontekście wspólnoty. Ponadto podejmowany przez Husserla postulat odnowy ma również wymiar religijny, gdyż zachodzi w nim konieczność przemiany duchowej ze względu na wartości kultury religijnej.

Dr Witold Płotka z Uniwersytetu Gdańskiego

Ostatnim prelegentem w tej części był dr Mirosław Murat, reprezentujący WSSMiA. W swoim wystąpieniu, zatytułowanym: „Rola mitu w religii i polityce”, zwrócił uwagę na rozszerzanie się swoiście pojętej mitologii we współczesnej kulturze. Dotyczy to - jego zdaniem - zarówno sfery sacrum jak i profanum i nie omija polityki.  

Dr Mirosław Murat

W sekcji drugiej, w której prowadzącym była dr Izabella Andrzejuk z WSKPiSM, jako pierwszy wystąpił  dr hab. Tadeusz Klimski z UKSW. W swoim referacie, zatytułowanym: „Czy ateizm może być wartością polityczną?” zwrócił on uwagę, że często ateizm przedstawia się jako postawę atrakcyjną, pomijając, iż poza eliminowaniem tematu Boga, pojawia się w nim też negacja pierwszych zasad poznawania, w postaci relatywizmu i agnostycyzmu (które są właśnie skutkiem kwestionowania istnienia Boga). Odnosząc się do problematyki ateizmu jako swoistego programu politycznego T. Klimski zauważył, że nie jest on wystarczający do budowania państwa. Jeśli bowiem wartości chrześcijańskie są pomijane, to należy zamiast nich zaproponować coś innego. Zazwyczaj w ich miejsce proponuje się prawo (sprawiedliwość, słuszność), które i tak kształtowało się w oparciu o wartości chrześcijańskie, a zatem, ateiści – czy tego chcą, czy nie – i tak odwołują się do dziedzictwa kultury chrześcijańskiej.

Prof. Tadeusz Klimski z UKSW

Następnie dr Jolanta Kociuba z UMCS i WSKPiSM zaprezentowała swój referat, zatytułowany: „Uczucia i emocje – stany naturalne czy osobowe? Emocjonalny styl współczesnej kultury”. Prelegentka zwróciła uwagę, iż obecnie w kulturze panuje swoisty kult uczuciowości i emocjonalności. Dr Kociuba zaznaczyła, iż źródłem takiej sytuacji jest redukcjonistyczna wizja człowieka, z którego struktury usuwa się duszę i psychikę. Wspomniany redukcjonizm jest również owocem prymatu nauk szczegółowych, humanizmu antropocentrycznego oraz ideologii indywidualizmu. Takie ujęcie człowieka – jako kogoś pozbawionego duszy – sprowadza go do jednostki kierującej się wyłącznie uczuciami, które są oddzielone od rozumu i woli. Dr Kociuba zauważyła też, że pewną przeciwwagą dla tych tendencji jest personalistyczna wizja uczuć i człowieka u takich autorów, jak chociażby M. Scheler, czy D. von Hildebrand.

Dr Jolanta Kociuba (UMCS i WSKPiSM)

Kolejnym prelegentem był ks. dr Jacek Grzybowski z UKSW, który zaprezentował referat zatytułowany: ”Polityka bez uprawomocnień religijnych – nadzieja współczesnych ateistów”. Prelegent, odwołując się do współczesnych propozycji budowania państwa na fundamentach ateizmu, zwrócił uwagę, iż wówczas funkcjonują zasadniczo dwa rozwiązania:

• Gdy buduje się państwo w oparciu o racjonalność człowieka – co prowadzi do stworzenia tak zwanej społeczności dyscypliny (grozi to w dalszej perspektywie ustrojem quasi-totalitarnym)

• Gdy buduje się państwo w oparciu o wolność człowieka (co ostatecznie prowadzi do anarchii).

Ks. dr hab. (in spe) Jacek Grzybowski

Ks. dr J. Grzybowski, kończąc swoje wystąpienie, zwrócił uwagę, że ateistyczne propozycje budowania wspólnoty państwowej nie sprawdzają się, co oznaczałoby, że do stworzenia trwałej wspólnoty nie wystarczą przyrodzone możliwości człowieka i jego władz.

Płk. dr Jerzy Niepsuj (MON, WAT, UKSW)

Z kolei płk. dr Jerzy Niepsuj z WAT, w swoim wystąpieniu, zatytułowanym: „O potrzebie rekonstytucji ducha polskiego żołnierza”, omówił zmiany w Polskim Wojsku realizowane od 1989 roku, które nazwał „rozbrojeniem ducha” armii polskiej. W tym kontekście – zdaniem płk. Niepsuja – konieczna jest rewitalizacja i rekonstytucja ducha żołnierza polskiego, polegająca na szerszych niż dotychczasowe, podstawach aksjologicznych. Zwornik tych podstaw jego zdaniem powinny stanowić trzy grupy fundamentalnych wartości: narodowych, wolnościowych i wspólnotowych. Prelegent zwrócił także uwagę, że od właściwego wychowania i odpowiedniej formacji żołnierzy zależy warunek konieczny zachowania demokratycznego, wolnościowego i obywatelskiego charakteru armii. A w dalszej konsekwencji  jest ostatecznie  także jednym z podstawowych  warunków zachowania pokoju w Europie i w świecie.

Dr Izabella Andrzejuk (WSKPiSM)

Ostatnim prelegentem w drugiej sekcji była dr Izabella Andrzejuk z WSKPiSM, która zaprezentowała referat zatytułowany: „Problem współżycia chrześcijan i  żydów w średniowiecznej Europie. De regimine Judaeorum św. Tomasza z Akwinu”. W swoim wystąpieniu dr Andrzejuk omówiła okoliczności i czas powstania listu św. Tomasza z Akwinu do księżnej brabanckiej. Prezentując samą już treść listu, prelegentka zaznaczyła, iż dla jego adresatki ważnym problemem były relacje między jej poddanymi chrześcijanami a Żydami. Osobne zagadnienie w tych relacjach stanowił problem pożyczania pieniędzy na procent, który ze względu na inny stosunek do pieniędzy w średniowieczu był postrzegany jako pewne nadużycie.

Po referatach wygłoszonych w poszczególnych sekcjach odbyły się ożywione dyskusje, a po nich konferencję zamknięto.

Tekst: Izabella Andrzejuk

Fotografie: Anna Kazimierczak-Kucharska