30 listopada 2012 roku

Sprawozdanie

W dniu 30 listopada 2012 roku na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej UKSW odbyła się konferencja naukowa „Filozofia na Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie”. Celem konferencji, organizowanej przez Katedrę Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej, było zaprezentowanie szerszemu gronu słuchaczy niezbyt znanego w Polsce okresu historii rodzimej filozofii, związanej z ruchem emigracyjnym, skupionym wokół PUNO. Ośrodek ten jest uniwersytetem założonym w 1939 roku w Paryżu przez Oskara Haleckiego i przeniesionym w 1940 do Londynu. Warto również wspomnieć, że konferencja dedykowana była Profesorowi Wojciechowi Falkowskiemu, rektorowi PUNO w latach 2002-2001.

Dr Joanna Pyłat wręcza list od Prof. Haliny Taborskiej, Rektor PUNO

Od lewej: Prof. dr hab. Artur Andrzejuk oraz dr Magdalena Płotka oficjalnie otwierają konferencję

Po przywitaniu wszystkich gości przez prof. Artura Andrzejuka i dr Magdalenę Płotkę jako pierwsza zabrała głos dr Joanna Pyłat, Prodziekan Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych PUNO, która odczytała list skierowany do organizatorów oraz uczestników konferencji od obecnej Rektor PUNO – prof. dr hab. Haliny Taborskiej. Następnie dr Pyłat wygłosiła referat pt „Wpływ koncepcji filozoficznych i postaw życiowych ks. Jerzego Mirewicza (SJ) i ks. Józefa Guli na kształt i charakter środowisk polskich w stolicy Wielkiej Brytanii”. Referat dotyczył roli, jaką odegrali obaj księża w formowaniu się polskiej emigracji na Wyspach. Drugim prelegentem był prof. dr hab. Mariusz Grygianiec (UW), który w swoim referacie „Czesław Lejewski jako metafizyk i obrońca reizmu” pokazał stosunek logicznych koncepcji Lejewskiego do propozycji Stanisława Leśniewskiego oraz dowodził w jaki sposób Lejewskiego propozycja związania kwantyfikacji z istnieniem wyprzedza propozycję W. van O. Quine’a. Ostatnim prelegentem w pierwszej części sesji plenarnej był prof. dr hab. Arkady Rzegocki (UJ). Jego referat poświęcony był postaci Zdzisława Stahla („Postać Profesora Zdzisława Stahla”).

Prof. dr hab. Mariusz Grygianiec (UW) oraz prof. dr hab Arkady Rzegocki  (UJ) podczas wygłaszania referatów

Po wystąpieniu prof. Rzegockiego nastąpiła krótka przerwa na kawę, po czym odbyła się druga część sesji plenarnej. Zapoczątkowała ją dr Magdalena Płotka (UKSW), która w referacie pt „Eugeniusz Jarra o polskiej myśli politycznej” pokazała badania Jarry nad historią koncepcji prawa naturalnego w Polsce, a także związku tej koncepcji z wolnością oraz prawem państwowym. Jako druga wystąpiła dr Anna Kazimierczak-Kucharska; jej referat nosił tytuł: „Koncepcja świętości w filozofii ks. Jerzego Mirewicza”. Dr Kazimierczak-Kucharska zaprezentowała kluczową dla ks. Mirewicza koncepcję jedność myślenia i działania stanowiącą jeden z warunków świętości. Ostatnim prelegentem w plenarnej sesji był dr Michał Zembrzuski, który w swoim wystąpieniu zatytułowanym „O związku myślenia i działania – Wiesław Strzałkowki jako historyk filozofii” przedstawił rozważania na temat praktycznego zorientowania polskiej filozofii w myśli tegoż filozofa. Dr Zembrzuski scharakteryzował również pracę W. Strzałkowskiego jako historyka filozofii oraz wskazał na duży wpływ poglądów W. Tatarkiewicza na omawianego autora właśnie w tej dziedzinie.

Dr Anna Kazimierczak-Kucharska, dr Magdalena Płotka oraz dr Michał Zembrzuski podczas wygłaszania swoich referatów. Obrady prowadzi dr Joanna Pyłat

Po wystąpieniu dra Zembrzuskiego odbyła się dyskusja. Otworzył ją ks. dr Jacek Grzybowski (UKSW) pytaniem skierowanym do dr Anny Kazimierczak-Kucharskiej o to, czy u ks. Jerzego Mirewicza świętość jest czysto konfesyjna, czy też jej warunkiem jest nawiązanie relacji z Absolutem? Innymi słowy – czy jedność myślenia i działania jest wystarczającym warunkiem świętości, a taką postawę prezentuje chociażby Zygmunt Bauman? W odpowiedzi dr Kazimierczak-Kucharska wskazała na niemożliwość funkcjonowania kategorii „świeckiego świętego”. Jej zdaniem sugestia, jakoby jedność myślenia i działania była jedynym warunkiem dla uzyskania świętości, tak jak to występuje w twórczości ks. Mirewicza, jest błędna. Filozof chcąc być świętym, musi być wierzący. Do dyskusji włączył się dr Zembrzuski sugerując, że ponowoczesność (reprezentowana przez wywołanego Zygmunta Baumana) wyklucza jedność myślenia i działania. Następnie głos zabrała mgr Urszula Wolska (doktorantka UKSW), która przypomniała, że w jednym z dokumentalnych filmów o postaci Baumana, autor „Ponowoczesności jako źródła cierpień” miał powiedzieć, że jeżeli człowiek nie dojdzie do dobra, będzie mu ciężko umrzeć. Do dyskusji włączył się prof. Artur Andrzejuk (UKSW), który wskazał, że świętość wymaga weryfikacji życia. Przywołał przykład św. Augustyna, który w momencie swojego nawrócenia nie usprawiedliwiał swoich łajdactw, natomiast Bauman usprawiedliwiał swoją przeszłość związaną z UB. Jako ostatni zabrał głos ks. dr Grzybowski przypominając tendencje współczesne, które filozofię jako mądrość uznają za wystarczającą dla uzyskania świętości życia. Dlatego pytanie o to, czy świętość i prawość może mieć zapodmiotowanie pozareligijne zyskuje dziś na szczególną wagę.

Po zakończeniu dyskusji uczestnicy konferencji udali się na przerwę obiadową.

Po przerwie rozpoczęły się zaplanowane obrady w dwóch sekcjach. Pierwsza z nich, prowadzona była przez dr Magdalenę Płotkę, natomiast druga, przez dra Michała Zembrzuskiego.

Pierwsza sekcja obejmowała cztery wystąpienia: płk dr Jerzy Niepsuj (WAT) przedstawił referat pt. „Etyka wojskowa w ujęciu o. Bocheńskiego”, w którym szeroko omówił postać o. J. M. Bocheńskiego oraz zarys jego etyki. Następnie wystąpił ks. dr Jacek Grzybowski, którego referat również dotyczył filozofii Bocheńskiego, a zatytułowany był „Ojczyzna, naród, patriotyzm w myśli J.M. Bocheńskiego”. Kolejnym prelegentem był mgr Michał Krajski (doktorant UKSW) z referatem pt. „Kartezjusz jako prekursor heglizmu w ujęciu Adama Żółtowskiego”, natomiast ostatnie wystąpienie w tej sekcji należało do mgra Jarosława Gałuszki (UKSW), a zatytułowane było „Myśl Marka Prokopa i jego rozważania o ateizmie, odwołujące się do prac Gilsona i Gogacza”. Po wygłoszeniu referatów przez wszystkich prelegentów odbyła się dyskusja, którą otworzył dr Jakub Wójcik (UKSW). W nawiązaniu do przedstawionej przez ks. Grzybowskiemu koncepcji Bocheńskiego podział na relacje myślne i realne jako kryterium podziału rozmaitych wspólnot, dr Wójcik zadał pytanie czy budowanie Unii Europejskiej nie jest budowaniem relacji myślnych, a niwelowaniem relacji realnych? W odpowiedzi ks. dr Grzybowski odrzekł, że nie. Przywołał postać Jürgena Habermasa, który zastąpił definiowanie wspólnot kategoriami narodowymi kategorią obywatelskości. Natomiast kategoria obywatelskości jest formułą pojęciową. W konsekwencji, należy postawić znak równości między byciem obywatelem a spełnianiem racji administracyjnych (posiadaniem peselu, ubezpieczenia itd.). Dlatego też Unia Europejska jest wspólnotą obywatelską. Do dyskusji włączył się płk dr Jerzy Niepsuj (WAT) przypominając, że Habermas traktuje naród w kategoriach socjologicznych, a nie ontologicznych. Negując klasyczną tradycję proponuje takie ujęcie narodu, do którego każdy może przynależeć, jeżeli spełnia określone warunki, na przykład hołduje określonym wartościom. Ks. dr Grzybowski odpowiedział, że rzecz w tym aby uzasadnić dlaczego wymiar klasyczny operujący kategoriami ontologicznymi jest lepszym wymiarem od wymiaru socjologicznego. Przywołał również pojęcie patriotyzmu konstytucyjnego, który polega na tym, że postawa patriotyczna tworzy się nie poprzez identyfikacje symboliczne, lecz na innym poziomie (na przykład poprzez oszczędzanie energii czy płacenie podatków). Dodał także, że kategorie realności nadają moc relacjom realnym. Ale nie wiadomo jeszcze w jaki sposób uzasadnić, że wspólnota narodowa jest lepsza od socjologicznej. Jako ostatni w dyskusji zabrał głos mgr Jarosław Gałuszka, który przypomniał, że realne relacje były w myśli ojców założycieli UE.

Płk dr Jerzy Niepsuj (WAT) oraz ks. dr Jacek Grzybowski wygłaszają referaty

Mgr Michał Krajski oraz Mgr Jarosław Gałuszka podczas sesji popołudniowej

Druga sekcja również zawierała cztery wystąpienia. Jako pierwsza przedstawiła referat pt.: „Historiozofia Polski w ujęciu Tymona Terleckiego” dr Izabella Andrzejuk (WSSMiA). Rozpoczynając swoje wystąpienie, prelegentka zwróciła uwagę na wyjątkową rolę T. Terleckiego w tworzeniu kultury i obyczajowości polskiej. O roli tej świadczyć może fakt, iż Terlecki, wśród osób analizujących jego dokonania, zyskał sobie przydomek „człowieka-instytucji”. I. Andrzejuk, wskazała na trzy charakterystyczne elementy, wyznaczające specyfikę historiozofii omawianego autora: usytuowanie człowieka w centrum rozważań historiozoficznych (jako świadomego twórcę kultury i dziejów); specyficzne rozumienie kultury, jako różnorodnej (wewnętrznie bogatej), ale zarazem będącej jednością za sprawą swego sakralnego charakteru; przekonanie o sensowności (celowości) dziejów. Ponadto prelegentka zwróciła uwagę na specyficzne rozumienie przez Terleckiego roli Polski w relacji z kulturą zachodnią, w której nasz Kraj miał do spełnienia rolę obrońcy podstaw tej kultury oraz „strażnika” wierności podstawowym zasadom, wyznaczającym kulturę Zachodu. Prelegentka dodała także, iż dla Terleckiego zachodnia kultura utożsamiała się z cywilizacją łacińską w rozumieniu Feliksa Konecznego.

Następnie wystąpił mgr Dawid Lipski (doktorant UKSW), zaś jego referat nosił tytuł „Oskar Halecki i Polski Uniwersytet za Granicą”. Prelegent, omawiając najważniejsze wydarzenia z życiorysu tego wybitnego historyka i twórcy Polskiego Uniwersytetu za Granicą, zwrócił uwagę, iż prezentowany autor był najbardziej znanym historykiem polskim, poza granicami Kraju. Mgr. Lipski zaznaczył, iż to Oskar Halecki był twórcą pojęcia: „Europa Środkowo-Wschodnia” oraz pierwszym, który wskazywał dobitnie na duże znaczenie polityczne tych obszarów. Ponadto – jak zauważył prelegent – Halecki także był autorem specyficznej periodyzacji dziejów, w której rozróżniał: epokę śródziemnomorską (obejmującą świat starożytny, aż do czasów chrześcijańskich), epokę europejską (trwającą od czasów ekspansji chrześcijaństwa do roku 1945) i  wreszcie epokę atlantycką (jako okres przejęcia przez Stany Zjednoczone kultury europejskiej). Kończąc swoje wystąpienie, D. Lipski zwrócił też uwagę, iż wśród współczesnych historyków istniej ciągle spór o to, czy można uznawać PUNO za ciągłość (kontynuację) utworzonego przez O. Haleckiego w Paryżu Uniwersytetu.

 Kolejnym Prelegentem był mgr Marcin Andrusieczko (doktorant UKSW), który przedstawił referat pt. „Pamięci prof. Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie Jana Ostrowskiego-Naumoffa”. Prelegent przedstawił życiorys J. Ostrowskiego, a następnie scharakteryzował jego poglądy filozoficzne, w oparciu opracowane przez Ostrowskiego  dzieje filozofii  z zakresu XX wieku. Zdaniem prelegenta w dziele tym J. Ostrowski nie tylko omówił ówczesny stan filozofii i nurty w nim dominujące, lecz także wyraził własne poglądy filozoficzne.

Ostatni w tej sekcji referat, pt.: „Charakterystyka filozofii na PUNO” wygłosił prof. Artur Andrzejuk (UKSW). Referat prof. Andrzejuka stanowił, podsumowujący głos całej konferencji. Prelegent omówił najważniejsze sylwetki profesorów PUNO, którzy bądź publikowali teksty filozoficzne, bądź posiadali wykształcenie filozoficzne, bądź też nauczali filozofii. Ponadto A. Andrzejuk zwrócił też uwagę na charakterystyczną cechę filozofii, reprezentowanej przez profesorów PUNO, jaką było pewne „nachylenie praktyczne”. Zajęcia z filozofii spełniały na PUNO funkcję raczej usługową wobec innych nauk, a z kolei „burzliwe” dzieje PUNO – jak określił prelegent – nie ułatwiały budowania atmosfery wspólnoty akademickiej. Nie mniej Polski Uniwersytet na Obczyźnie był miejscem, w którym podejmowano na szeroką skalę problematykę filozoficzną, o czym może świadczyć obecność różnorodnych dziedzin filozofii: metafizyka, logika, estetyka, filozofia prawa, kultury i polityki, etyka, historia filozofii, teodycea, epistemologia.

Po ostatnim referacie, prowadzący sekcję, dr Zembrzuski zachęcił uczestników do dyskusji.

Dr Izabella Andrzejuk oraz mgr Dawid Lipski podczas wygłaszania referatów

Mgr Marcin Andrusieczko oraz prof. dr hab. Artur Andrzejuk

Jako jedna z pierwszych, zabrała głos dr J. Pyłat (PUNO), która odniosła się do wypowiedzi mgra Lipskiego na temat historycznych kontrowersji, co do przyjęcia daty powstania PUNO. Zwróciła ona uwagę, iż bezsprzecznie można a nawet należy przyjąć, iż utworzony przez Haleckiego Polski Uniwersytet za Granicą jest protoplastą PUNO, ze względu na to, że PUNO jest spadkobiercą ideowym swojego poprzednika oraz ze względu na nieprzerwanie trwające wysiłki, by działającej uczelni nadać także wymiar formalny.

Kolejną osobą, która wzięła udział w dyskusji był mgr Eryk Łażewski, który najpierw zadał pytanie D. Lipskiemu o charakter uprawianej przez O. Haleckiego historii (chodziło o wyjaśnienie użytego przez prelegenta określenia, że historia uprawiana przez Haleckiego nie była konfesyjna), a następnie zadał pytanie M. Andrusieczce, czy J. Ostrowski w swoim przeglądzie XX – wiecznych nurtów filozoficznych uwzględniał tomizm. Mgr Lipski zaznaczył, że przedstawiając różnice w poglądach historyków na temat ostatecznej daty powstania PUNO nie chciał opowiadać się po żadnej ze stron, jedynie przedstawić, iż stanowiska, co do tej kwestii nie są jednolite, choć sam osobiście skłania się do poglądów przyjmujących PUNO za kontynuację Polskiego Uniwersytetu za Granicą, założonego z inicjatywy O. Haleckiego. Z kolei w odpowiedzi na pytanie E. Łażewskiego, mgr Lipski wyjaśnił, że miał na myśli uprawianie historii, która nie szukałaby wyjaśnień i uzasadnień w płytko uzasadnianym światopoglądzie. Zdaniem D. Lipskiego, historia, jaką uprawiał Halecki, traktowała poważnie chrześcijaństwo jako czynnik kulturotwórczy.

Następnie M. Adrusieczko odniósł się do pytania mgra Łażewskiego i stwierdził, że można przyjąć, iż J. Ostrowski uwzględniał w swoich dziejach filozofii XX wieku tomizm łączony z fenomenologią. W jego przeglądzie XX-wiecznych nurtów filozofii bowiem znalazła się wyłącznie uwaga o książce Karola Wojtyły, zatytułowanej: "Osoba i czyn", którą to pozycję Ostrowski cenił właśnie za próbę połączenia fenomenologii z tomizmem.

Na tym dyskusję zakończono, prowadzący podsumował posiedzenie sekcji i podziękował wszystkim za udział w konferencji.

Sprawozdanie: dr Izabella Andrzejuk, dr Magdalena Płotka

Zdjęcia: dr Anna Kazimierczak-Kucharska