27-28 września 2012, Częstochowa

Klasztor Jasnogórski

W dniach 27-28 września 2012 w Akademii Jana Długosza w Częstochowie odbyła się konferencja naukowa pt. „Jak uprawiać i pisać historię filozofii; jak jej nauczać?”. Zgromadziła ona pracowników naukowych wielu ośrodków akademickich (Akademia Jana Długosza, Instytut Historii Nauki PAN, Uniwersytet Śląski, Uniwersytet Zielonogórski, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Uniwersytet Adama Mickiewicza, Uniwersytet Gdański, Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, Akademia Wychowania Fizycznego w Katowicach, Wyższa Szkoła Komunikowania, Przedsiębiorczości i Stosunków Międzynarodowych w Warszawie, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego). W konferencji uczestniczyli także nauczyciele filozofii i inni zainteresowani problematyką historii filozofii i historii nauki. W sposób wyraźny zaznaczona była obecność historyków filozofii z Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej UKSW – przede wszystkim z Katedry Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej, ale również Katedry Historii Filozofii Nowożytnej i Współczesnej.

Dr Maciej Woźniczka - główny organizator i spiritus movens konferencji. Obok za paprocią, dr Henryk Popowski

Organizatorzy postawili przed uczestnikami pięć zadań: 1) ukazanie związku historii filozofii i filozofii z metafilozoficznego punktu widzenia; 2) wskazanie powiązań badań historyczno-filozoficznych i badań nad historią kultury czy historią idei; 3) prześledzenie zmian, jakie nastąpiły w metodologicznym sposobie uprawiania historii filozofii; 4) wskazanie kulturowych i edukacyjnych funkcji spełnianych przez publikacje o charakterze „historii filozofii”; 5) ustalenie funkcji oraz znaczenia ujęć wypracowanych w historii filozofii. Zostały one zrealizowane zgodnie z założeniami organizatorów w czterech odrębnych panelach: metateoretycznym, merytorycznym (metodologicznym), historiograficznym oraz metodyczno-dydaktycznym.

Prof. Wiesław Wójcik

Konferencję otworzyły dwa wprowadzające referaty – dra hab. prof. PAN, Wiesława Wójcika oraz dra hab. prof. UKSW Artura Andrzejuka. Pierwszy z prelegentów zaprezentował referat „O relacji między historią filozofii a historią nauki”, w którym podkreślał punkty wspólne i podobieństwa w prezentowaniu historii nauki i historii filozofii. Przytoczył interesujący przykład historycznej szkoły pitagorejskiej, która jednocześnie może być przedmiotem badań zarówno historyka filozofii, jak i historyka nauki (matematyki). Ponadto, Autor zwrócił uwagę na problematykę przełomów w nauce i filozofii, antynomie w nich występujące, zagadnienie rozwoju i postępu obydwu dziedzin, wykorzystywanie nowych narzędzi oraz błędy pojawiające się w nich, a które historycy mogą zaakcentować wreszcie na problematykę stosunku do rzeczywistości od której ani nauka ani filozofia nie uciekają.

Prof. Artur Andrzejuk

Prof. A. Andrzejuk przedstawił referat pt. „Gilsonowska koncepcja historii filozofii”. Po zaprezentowaniu najważniejszych elementów tego ujęcia wskazał na interesujący problem relacji osobowych stanowiący przykład zaproponowanego przez E. Gilsona rozumienia historii filozofii. Temat relacji osobowych podejmowany przez wszystkich filozofów jest problemem nieuchronnych konsekwencji wyznaczonych przez wcześniejsze rozstrzygnięcia metafizyczne.

Dr hab. Marek Rembierz

W kolejnym panelu – już merytorycznym – dr hab. Marek Rembierz w referacie „Przedmiot, metody i funkcje historii filozofii jako problem metafilozoficzny” skupił uwagę słuchaczy na wypowiedzi W. Tatarkiewicza pochodzącej z „Historii filozofii” a dotyczącej filozofii Heraklita: „od fałszu do fałszu prowadzi droga filozofii”. Wskazał, że refleksja towarzysząca uprawianiu historii filozofii jako zagadnienie metafilozoficzne nieuchronnie doprowadza do wniosku, że celem uprawiania historii filozofii jest dochodzenie do prawdy. Wyrażając swój sprzeciw wobec subiektywistyczno-indywidualistycznej postawy historyka filozofii polegającej na doszukiwaniu się w dziejach filozofii elementów, problemów czy koncepcji bliskich i znanych, prof. Rembierz uznał, że studiowanie historii filozofii powinno być przede wszystkim wejściem w kontakt z czymś radykalnie różnym.

Dr Henryk Popowski

Dr Henryk Popowski w referacie „Metafilozofia a historiografia filozofii” zaakcentował zagadnienie interwencji historyka filozofii w przedmiot swoich badań. Z kolei występujący z wykładem „Tomistyczne ujęcie metodologii historii filozofii” dr Andrzej Nowik zwrócił uwagę na bliskość proponowanych przez E. Gilsona trójetapowych badań historyczno-filozoficznych ze stosowanym przez Tomasza z Akwinu (również przez tradycję arystotelesowską) badaniem dziejów filozofii. Akwinata, jak dowodził Prelegent, badał teksty ustalając ich autorstwo, poszukiwał właściwego ich rozumienia, wreszcie przez swoje quaestio poszukiwał odpowiedzi na właściwie postawiony problem filozoficzny.

Dr Magdalena Płotka i dr Andrzej Nowik

W ramach merytorycznych – metodologicznych zagadnień związanych z historią filozofii swoje wystąpienie pt. „Metody badań w historii filozofii: między średniowieczem a współczesnością” zaprezentowała dr Magdalena Płotka. Posługując się przykładem czternastowiecznej logiki wskazała na błędy związane z przekładalnością zagadnień na inny język niż źródłowy. Wymienione błędy są następujące: zestawianie prekursorów i tych, błądzą w stosunku do wypracowanych przez nich wyników; niezmienność i związany z nią błąd protekcjonalizmu czy nawet patronalizacji; błąd referencji; błąd dostępności.

Dr Izabella Andrzejuk

Następnie wystąpiła dr Izabella Andrzejuk rozwijając temat: „Wyjaśnianie, interpretacja i wykład historii filozofii”. Rozpisując swoją prezentację na cztery kolejne elementy związane z pracą historyka filozofii: zrozumienie – wyjaśnienie – interpretacja – wykład, odwołała się do szczegółowych sugestii prof. M. Gogacza dotyczących interpretacji tekstów filozoficznych.

Marek Rembierz i Maciej Woźniczka podczas referatu Izabelli Andrzejuk

Dr Tomasz Mróz rozpoczynając swój referat „Biografistyka filozoficzna jako dziedzina historii filozofii i narzędzie jej popularyzacji” od prowokującej uwagi o tym, że w dużej mierze Szkoła Lwowsko-Warszawska zaważyła na fatalnej ocenie jaką posiada obecnie historia filozofii. W swoim referacie skupił uwagę na Witwickim podkreślając i uzasadniając szczegółowymi elementami jego biografii to, że w warsztacie historyczno-filozoficznym nie mieścił się w kanonach analityczno-logicznych.

Dr Tomasz Mróz

Z kolejnymi referatami w ramach merytorycznych rozstrzygnięć wystąpili: dr Marek Perek („Problemy rekonstrukcyjne dynamiki zintegrowanych systemów wiedzy naukowej”), dr Sebastian Gałecki („Historia filozofii czy historia idei: jak studiować i jak uczyć?”), dr Wiesława Sajdek („Historia filozofii jako narzędzie obrony przed indoktrynacją”).

Dr Sebastian Gałecki - obok siedzi Marek Rembierz

Kolejny dzień obrad przyniósł referaty, w których akcent położony został na historiograficzny aspekt historii filozofii. Dr Michał Zembrzuski w referacie „Między faktycznością a ogólnością – obszar działania historyka filozofii na przykładzie interpretacji De intellectu Aleksandra z Afrodyzji” negatywnie odniósł się do faktograficznego rozumienia historii filozofii. Podkreślił jednocześnie, że historyk filozofii dąży do znalezienia w badanych tekście, a więc w tym co jednostkowe problemów filozoficznych, które mogą zostać ujawnione dopiero na pewnym etapie analiz.

Dr Michał Zembrzuski

Przykładem historiografii starożytnej posłużył się kolejny referujący – dr Stanisław Ciupka – omawiając temat „Uprawianie filozofii według Stromatów Klemensa Aleksandryjskiego – odniesienie do czasów współczesnych”.

dr Stanisław Ciupka

Ks. dr Adam Filipowicz podjął temat: „Przedmiot formalny i materialny historii filozofii w kontekście traktatu Peri archon Orygenesa”. Jak zauważył Prelegent, odróżniając te dwa elementy w pracy historyka filozofii, można uzyskać i utrzymać metodologiczną autonomię historii filozofii.

Ks. dr Adam Filipowicz

Kolejne referaty dotykały zagadnień metodyczno-dydaktycznych, a podjęły je następujące osoby: dr Adam Olech („W sprawie niezrealizowanego, a wartego realizacji, planu nowej edycji Zagadnień i kierunków filozofii Ajdukiewicza”), dr Tomasz Knapik („Wiktor Wąsik jako filozof i nauczyciel filozofii”), dr Anna Marek-Bieniasz („Historia jednej z dyscyplin filozoficznych. Etyka środowiskowa – jak ją wyjaśnić i opisać?”), mgr Michał Płóciennik („Na-u-cza(y)ć historii filozofii – ale jakiej?”), mgr Eulalia Smuga-Fries („Dlaczego filozofia nudzi studentów? Wykorzystanie elementów filozofii eksperymentalnej w nauczaniu”), mgr Krystyna Bembennek („Uczenie się historii filozofii w kontekście dialektyki pytania i odpowiedzi”), dr Maciej Woźniczka („Czy historia filozofii jest sumieniem filozofii? Konteksty dydaktyczne”).

Dr Tomasz Knapik

Ostatnia z osób występujących (dr M. Woźniczka – organizator konferencji) dziękując za wszystkie referaty podsumowała konferencję. Burzliwe dyskusje po referatach, a także w kuluarach, stawiane pytania i udzielane odpowiedzi, z pewnością świadczyły o pełnym zaangażowaniu się w dziedzinę historii filozofii osób biorących udział w konferencji. Szkoda tylko, że historyków filozofii nie słuchali ci, którzy szczycą się z tego, że historykami filozofii nie są.

Dr Maciej Woźniczka

Sprawozdanie: Michał Zembrzuski i Magdalena Płotka

Foto: Izabella Andrzejuk i Artur Andrzejuk

Michał Zembrzuski, Artur Andrzejuk, Adam Filipowicz, Magdalena Płotka i Izabella Andrzejuk w Alei Najświętszej Maryi Panny

Artur Andrzejuk, Andrzej Nowik, Adam Filipowicz, Magdalena Płotka, Izabella Andrzejuk i Michał Zembrzuski

Specjalna msza św. i intencji naszej Katedry i całego Uniwersytetu przed głównym ołtarzem bazyliki jasnogórskiej (Niedocenianie kościelnych wpływów ks. Adama Filipowicza jest grubym błędem)

Michał Zembrzuski, Adam Filipowicz, Izabella Andrzejuk, Andrzej Nowik i Magdalena Płotka w Bramie Jagiellońskiej klasztoru jasnogórskiego. Zdjęcie wykonywał Artur Andrzejuk (nie jest prawdą, że  miał pilną sprawę w kaplicy obok)

Epitafium Smoleńskie

Adam Filipowicz, Artur Andrzejuk, Izabella Andrzejuk, Magdalena Płotka i Michał Zembrzuski przed Bramą Lubomirskich