W dniu 28 marca 2011 roku odbyła się konferencja międzynarodowa, poświęcona tematowi: „Geneza państwa a problem filozofii politycznej”, zorganizowana przez Katedrę Historii Myśli Politycznej Instytutu Nauk Społecznych Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach.
Konferencja rozpoczęła się wystąpieniami rektora UPH, prof. dr. hab. Antoniego Jówko, następnie Dziekana Wydziału Humanistycznego, prof. dr. hab. Jerzego Kunikowskiego oraz Dyrektora Instytutu Nauk Społecznych, prof. dr. hab. Stanisława Jaczyńskiego.
Po uroczystym otwarciu konferencji i przemówieniach władz uczelni rozpoczęły się obrady plenarne.
Jako pierwszy prelegent wystąpił prof. dr hab. Adam Wielomski, reprezentujący Organizatorów konferencji. W swoim referacie, zatytułowanym: ”Koncepcje powstania państwa w zachodniej myśli politycznej na przestrzeni wieków i polityczne implikacje tych teorii”, zaprezentował cztery najbardziej powszechne i znane sposoby powstawania państw. Pierwszym z nich jest arystotelesowska koncepcja, według której państwo powstaje ze względu na społeczną naturę człowieka. Kolejny sposób jest uzasadniany teologicznie, co w efekcie daje teokratyczną koncepcję państwa. Tutaj z kolei mieści się dualistyczna koncepcja państwa (przyczyną powstania państwa są ludzkie namiętności albo nadanie przez Kościół). Trzeci ze sposobów powstawania państwa zachodzi na drodze umowy społecznej. W takim przypadku zadaniem państwa jest służenie obywatelowi. I wreszcie ostatni sposób – to powstanie państwa na drodze podbojów. Ponadto prelegent zwrócił uwagę, iż jedne z ważniejszych dzieł z zakresu filozofii polityki powstawały pomiędzy XVI a XVII wiekiem. Z kolei przykład Polski – zdaniem prof. Wielomskiego - wskazuje na to, iż w różnych okresach jedno i to samo państwo może powstawać na różne sposoby.

Prof. Ryszard Skarzyński z Uniwersytetu w Białymstoku (z lewej) z prof. Adamem Wielomskim z Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach - organizatorem Konferencji

Kolejnym prelegentem, występującym w ramach sesji plenarnej był prof. dr hab. Ryszard Skarzyński z Uniwersytetu w Białymstoku. W swoim wystąpieniu, zatytułowanym: ”Stare i nowe spojrzenie na państwo”, zwrócił uwagę na tendencje oddalania się w filozofii polityki od rzeczywistości. Zdaniem prelegenta owocuje to postrzeganiem i ujmowaniem państwa na poziomie uczuć. Takie ujęcie sprowadza się ostatecznie do formułowania idei państwa, jako instytucji, której zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa obywateli, nie ma natomiast nic wspólnego z rzeczywistością. Takie podejście nie stanowi jednak według Skarzyńskiego przedmiotu nauki o państwie, gdyż nie informuje, czym owo państwo jest. Podobnej ocenie prelegent poddał ujmowanie samego państwa jako efektu ewolucji społecznej – co faktycznie powoduje, że jego cel zawiera się w podboju świata.
Następnie prof. dr hab. Ryszard Polak z Akademii Wychowania Fizycznego im. Józefa Piłsudskiego w Warszawie przedstawił referat zatytułowany ”Koncepcje genezy państwa T. Hobbesa i J.J. Rousseau a neotomizm”. Prelegent przedstawił historyczne ujęcie kształtowania się koncepcji państwa i zwrócił uwagę, iż rozumienie państwa przez Hobbesa i Rousseau ma swoje źródła w amoralnym rozumieniu państwa i władzy Machiavellego. Zdaniem prelegenta poglądy polityczne Hobbesa i Rousseau należy ujmować w kontekście ich poglądów z zakresu antropologii filozoficznej, w której człowiek jest zwierzęciem z natury aspołecznym.
Wystąpienie kolejnego prelegenta – prof. dra hab. Pawła Chmielnickiego z Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie – było poświęcone tematowi: „Źródła reguł ładu aksjonormatywnego współczesnego państwa demokratycznego w świetle badań statystycznych polskiego ustawodawstwa”. Swoje wystąpienie prelegent oparł na rozumieniu państwa jako porządku, sposobu określania interakcji pomiędzy członkami wspólnoty i skupił się przede wszystkim na regułach ustalania tego porządku. W wyniku przeanalizowania poszczególnych strategii zaspokajania potrzeb przez ludzi w państwie, prof. Chmielnicki stwierdził, iż w Polsce polityczne centrum decyzyjne charakteryzuje się coraz większą pasywnością, wychodząc wyłącznie naprzeciw oczekiwaniom społeczeństwa. Ponadto zdaniem prelegenta system polskiego ustawodawstwa wzmacnia zjawisko uzależnienia społeczeństwa od gotowych rozwiązań. Zjawisko to zarazem wiąże się z wyraźnie i konsekwentnie postępującym procesem psucia prawa.

Ks. Prof. Tomasz Stępień z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie – wicerektor Wyższego Metropolitalnego Seminarium Duchownego w Warszawie

Następny prelegent – ks. prof. dr hab. Tomasz Stępień z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie – przedstawił referat zatytułowany: „Hierarchia niebiańska jako wzór idealnego państwa – koncepcja Pseudo-Dionizego Aeropagity”. Ksiądz prof. Stępień na początku przedstawił postać Pseudo-Dionizego, a następnie omówił jego rozumienie hierarchii anielskiej jako wzór dla hierarchicznego układu społeczności na ziemi. Próbując przenieść taką koncepcję hierarchii na system polityczny należałoby stwierdzić, że będziemy mieli do czynienia z monarchią absolutną. T. Stępień wskazał również na neoplatońskie korzenie w rozumieniu hierarchii u Pseudo-Dionizego. W filozofii neoplatońskiej bowiem istnieje specyficzny układ bytów intelektualnych, gdzie funkcjonuje przekazywanie bytu, a porządek w ten sposób wytworzony istnieje odwiecznie. Z kolei Pseudo-Dionizy omawiając hierarchę aniołów i Kościoła, swoiście zastępuje neoplatońskie przekazywanie bytu przekazywaniem łaski. Ten porządek z kolei nie istnieje odwiecznie i jest ustanowiony przez Boga.
Kolejnym prelegentem był prof. dr hab. Artur Andrzejuk z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Przedstawił on referat zatytułowany: ”Naturalistyczna koncepcja powstania państwa w ujęciu Tomasza z Akwinu”. Prof. Andrzejuk wyróżnił u Akwinaty takie podstawy państwa, jak konieczność zaspokajania podstawowych potrzeb człowieka i współdziałanie na podstawie poznania rozumowego. Tak ujęte fundamenty wspólnoty państwowej pozwalają zdaniem A. Andrzejuka przyjąć, iż Tomasz uznawał, że ludzie potrzebują państwa jako wspólnoty innych ludzi, aby dobrze postępować oraz osiągnąć szczęście. A z kolei zadaniem państwa – według Akwinaty - jest zapewnienie pokoju. Prelegent zwrócił również uwagę, że w rozumieniu prezentowanego autora osoby aspołeczne nie korzystają w swoim postępowaniu z rozumu, co w praktyce oznacza, że nie poddają się one prawom i nie korzystają z praw.
Ostatnim prelegentem, którego wystąpienie zamykało sesję plenarną był sekretarz konferencji - dr Cezary Kalita z Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Wykład dra Kality, zatytułowany: „Definicja (definicje) ‘państwa’ – próba określenia pola niewiedzy w konfrontacji ze ‘społeczeństwem’ i ‘wspólnotą’”, był poświęcony prezentacji różnorodnych definicji państwa. Prelegent zwrócił uwagę, iż różnorodność wymienionych definicji praktycznie uniemożliwia sformułowanie jednego konkretnego określenia, czym jest państwo.

Prof. Artur Andrzejuk z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

Po sesji plenarnej odbyły się obrady dwóch sekcji, których moderatorem był prof. Andrzejuk (II sekcji – przed południem, a I sekcji – po południu). W sekcji pierwszej brali między innymi udział dr Andrzej Nowik z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie oraz mgr Maciej Słęcki z Collegium Civitas w Warszawie. Dr Nowik zaprezentował referat zatytułowany: „Tomistyczne ujęcie genezy państwa u Feliksa Konecznego”. Prelegent zwrócił uwagę, iż F. Koneczny w swoich poglądach politologicznych był pod wpływem inspiracji tomizmem J. Maritaina, wskazuje na to chociażby indukcja jako punkt wyjścia dla badań Konecznego. Swoje analizy omawiany autor – według M. Nowika – rozpoczyna od procesów państwotwórczych. Interesujące jest również zdaniem prelegenta, że w analizach tych można odwołać się do teorii relacji (M. Gogacz zwracał nawet uwagę, iż chodzi tu nawet o relacje osobowe).

Dr Andrzej Nowik z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

Natomiast mgr Słęcki przedstawił referat zatytułowany: „Geneza i istota państwa w polskiej myśli politycznej okresu średniowiecza”. M. Słęcki, wymieniając podstawowe źródła informacji na temat zagadnień politycznych w średniowiecznej Polsce, zwrócił uwagę, iż państwo było wówczas utożsamiane z osobą władcy. W związku z tym można było wskazać na trzy koncepcje władzy królewskiej w tym okresie: a. karolińsko-ottońska – gdzie król jest Bożym pomazańcem i pośrednikiem między poddanymi i Bogiem (Gall Anonim); b. prawna – w której król jest źródłem oraz wykonawcą prawa stanowionego i zarazem sam nie jest związany z prawem; c. władza sprawowana w państwie stanowiącym odrębną, niezależną całość - jak w przypadku państwa Jagiellonów (Jan Ostroróg). Wśród zasług średniowiecznych, polskich uczonych dla ówczesnej myśli politycznej mgr M. Słęcki wymienił pogląd, że władza nie może opierać się na sile. Wśród innych jeszcze osiągnięć tamtych czasów prelegent wymienił uznanie monarchii chrześcijańskiej za formę rządów, co powodowało, że król nie zawdzięczał swej władzy „układowi” oraz, że król stanowił instancję odwoławczą wobec ewentualnej samowoli urzędników.

Mgr Maciej Słęcki z Collegium Civitas w Warszawie.

Z kolei sekcję drugą otwierał wykład dra Lecha Szyndlera, zatytułowany: „Człowiek jako principium państwa (formuła tomizmu konsekwentnego)” . L. Szyndler wskazał na cztery elementy, stanowiące ujęcie człowieka jako principium państwa: osoba, mowa serca, relacje istnieniowe oraz wynikająca z wcześniejszych elementów koncepcja wspólnoty państwowej. Dr Szyndler przedstawił określenie osoby w tomizmie konsekwentnym, jako bytu wyposażonego w akt istnienia oraz intelektualność i dodał, że drugi z wymienionych czynników – mowa serca – leży u podstaw całej sfery aktywności ludzkiej (jest bowiem zareagowaniem intelektu na odebrane w poznaniu pryncypia poznawanego bytu). Prelegent zwrócił uwagę, iż relacje osobowe są pierwotne w stosunku do pozostałych relacji, a powiązanie ich z mową serca i kontemplacją prowadzi do mądrości, jako umiejętności odczytywania zgodnego z prawdą dobra osób. W ten sposób – zdaniem prelegenta – mądrość i kontemplacja wyznaczają porządek poznawania i kierowania w człowieku, co prowadzi do problemu wspólnoty państwowej i jej podstaw.

Dr Lech Szyndler i prof. Artur Andrzejuk

Jedną z prelegentek sekcji drugiej była także dr Izabella Andrzejuk (Wyższa Szkoła Komunikowania Politologii i Stosunków Międzynarodowych w Warszawie), która przedstawiła referat pt.: „Naród społeczeństwo i państwo w ujęciu Mieczysława Gogacza”. I.Andrzejuk przedstawiła najważniejsze punkty wyjściowe filozoficznej myśli politycznej M. Gogacza, do których zaliczyła koncepcję osoby, relacji osobowych oraz mądrość. Pojęcie osoby i relacji osobowych w przekonaniu prelegentki stanowi podstawę do odróżnienia u Gogacza takich wspólnot jak naród i społeczeństwo, a także punkt wyjścia do rozumienia państwa jako instytucji, która powinna służyć ludziom. I. Andrzejuk zwróciła również uwagę, iż według M. Gogacza zawsze na pierwszym miejscu stawia relacje osobowe, co zarazem oznacza, że poczucie przynależenia do jakiegoś środowiska jako do ojczyzny jest wtórne w stosunku do tych relacji i nie musi ściśle pokrywać się z miejscem urodzenia człowieka.

Dr Izabella Andrzejuk z Wyższej Szkoły Komunikowania Politologii i Stosunków Międzynarodowych w Warszawie

Po zamknięciu obrad w sekcjach prof. A. Wielomski krótko podsumował przebieg konferencji i zaprosił uczestników na uroczystą kolację.

Izabella Andrzejuk