Sprawozdanie z wizyty delegacji UKSW w ośrodkach naukowych Egiptu
W dniach od 14 do 20 marca 2003 r. z oficjalną wizytą w ośrodkach naukowych Arabskiej Republiki Egiptu przebywała delegacja Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w składzie: dr hab. Artur Andrzejuk i ks. dr Tomasz Stępień. Zaproszenie do UKSW ze strony egipskiej wystosował, działając w imieniu Ministerstwa Kultury Egiptu, Arabskiego Towarzystwa Filozoficznego oraz Uniwersytetu Kairskiego, znany w całym świecie arabskim filozof, prof. dr Hassan Hanafi. Zaproszenie przekazała i całej wizycie patronowała Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Egipcie.
Delegacja na dziedzińcu Ambasady RP w Kairze
Piersze spotkanie naukowe, o charakterze sympozjum, miało miejsce 19 marca w Wysokiej Radzie Kultutry (Komitet Filozofii), będącej agendą Ministerstwa Kultury Egiptu. Patronat nad sympozjum objął egipski minister kultury. Ze strony gospodarzy, oprócz H.Hanafiego, uczetniczyli w sympozjum wykładowcy uczelni kairskich, zaproszeni specjalnie na to spotkanie (sympozjum nie miało charakteru otwartego; obowiązywały specjalne zaproszenia). Obecna też była egipska telewizja, której wywiadu udzieli organizatorzy: H.Hanafi i Ambasador RP dr Joanna Wronecka. Ze strony polskiej, oprócz A.Andrzejuka i T.Stępnia, uczetniczyła w tym sympozjum Ambasador RP w Egipcie, oraz Attaché do spraw Kulturalnych i Naukowych Ambasady polskiej, mgr Jolanta Bogusz-Sakowska.
Po powitaniu i krótkim przedstawieniu sylwetek naukowych prelegentów przez prowadzącego sympozjum H.Hanafiego, jako pierwszy zabrał głos T.Stępień, który przedstawił referat, zatytułowany: Uwagi o neoplatonizmie jako syntezie myśli starożytnej (Remarks on Neoplatonism as the synthesis of the Ancient Thought).
Prelegent na wstępie podkreślił, że rozumienie myśli neoplatońskiej jest istotnym czynnikiem umożliwiającym studia nad średniowieczną filozofią arabską i chrześcijańską. Neoplatonizm był ostatnim systemem filozofii antycznej i syntezą całej filozofii greckiej. Elementy różnych systemów filozoficznych znalazły swoje miejsce w neoplatońskiej wizji świata, zsyntetyzowanej za pomocą myśli Platona i średnich platoników. Teza ta była uzasadniana w wystąpieniu poprzez pokazanie trzech aspektów myśli neoplatońskiej: 1) hipostaz neoplatońskiego świata, które mają swoje źródło we wcześniejszej filozofii; 2) pochodzenie rzeczywistości z Jednego, które także można łączyć z wcześniejszym rozumieniem rzeczywistości jako procesu; 3) filozofia jako sposób życia, skierowany ku zjednoczeniu z Bogiem, co w myśli starożytnej kształtowało się już od czasu Pitagorasa.
Następnie A.Andrzejuk przedstawił referat pt. Dialog Tomasza z Ibn-Siną. Arabskie źródła egzystencjalnej koncepcji bytu. (Dialog de Thomas d`Aquin avec Ibn-Sina. Les sources arabes de la conception existentielle de l`être).
Mówca przedstawił występujące w tekstach historyków filozofii (E.Gilson, F.van Steenberghen, A.M.Goichon, M.Chahin, L.Gardet, M.Gogacz) poglądy na temat zależności łacińskiej filozofii w średniowieczu od myślicieli arabskich, a szczególnie w odniesieniu do wpływu jaki wywarł Awicenna na poglądy Tomasza z Akwinu. Następnie A.Andrzejuk usiłował zweryfikować te poglądy, analizując przywołania myśli Ibn-Siny w Tomaszowym traktacie „De ente et essentia”. Analiza tego wczesnego pisma Akwinaty nie udziela – zdaniem prelegenta – definitywnej odpowiedzi na pytanie o zależność Tomasza od Awicenny, ale doskonale ilustruje sposób posługiwania się przez Akwinatę poglądami tego arabskiego filozofa.
Po referatach, zebrani zabierali głos, podejmując tematykę dość luźno związaną z treściami zawartymi w wystąpieniach. Raczej podkreślano wagę spotkania dla dialogu międzykulturowego. W trakcie tych wypowiedzi podkreślano szczególną predestynację Polaków do podejmowania współpracy i wymiany z krajami arabskimi. Zauważono bowiem, że Polska, będąc krajem europejskim, nigdy nie była imperium kolonialnym. Podkreślano także tradycyjną otwartość kultury polskiej na różnorodne wpływy, w tym kulturę Orientu. W związku z tą ostatnią kwestią, postawiono pytanie o to, jak możliwe było zachowanie tożsamości narodowej przez Polaków, przy tak szerokim otwarciu na wpływy zewnętrzne. Pytano także o znaczenie tradycyjnej polskiej tolerancji dla kształtowania się tożsamości narodowej. W dyskusji, oprócz referentów z UKSW, brała udział dr Joanna Wronecka, niegdyś wykładowca języka i kultury arabskiej w Katedrze Historii Filozofii Starożytnej i średniowiecznej ATK. Piękną „pochwałę Polski” wygłosił, świetnie znający nasz Kraj, znany arabski reżyser i teoretyk teatru, prof. dr Hanaa Abdel Fattah.
Drugie spotkanie, o charakterze seminarium, odbyło się w Arabskim Towarzystwie Filozoficznym (Oddział Egipski).
Dr hab. A.Andrzejuk, w referacie pt. Panorama filozofii we współczesnej Polsce (La panorame de la philosophie en Pologne contemporene) przedstawił zarys sytuacji w filozofii polskiej po II wojnie światowej i uczynił to punktem wyjścia do zaprezentowania kondycji filozofii w Polsce po 1989 r. Zwrócił przy tym szczególną uwagę na oryginalność badań prowadzonych na naszym Uniwersytecie, tak w zakresie klasycznej tematyki filozoficznej, jak i w odniesieniu do filozofii przyrody.
Dyskusja po wystąpieniu prelegenta dotyczyła przede wszystkim sytuacji w filozofii polskiej po upadku komunizmu. Pytano o los marksizmu jako filozofii i o samych marksistów. (Wykładowca marksizmu z komunistycznego Jemenu dziwił się, że filozofowie marksistowscy w Polsce pozostali na uczelniach, gdyż jego samego w wyniku dekomunizacji odsunięto od nauczania filozofii). Wrócił też problem tożsamości narodowej Polaków i pytanie o rolę filozofii w budowaniu tej tożsamości. Duże zdziwienie wywołało stawierdzenie, że Polska nie ma swej własnej „filozofii narodowej” (nazywany tak bywa kierunek raczej marginalny w filozofii polskiej). Prelegenci z Polski usiłowali pokazać, że kultura filozoficzna Polski jest częścią kultury światowej, zaś charakteryzują ją pewne dominanty, wśród których wymieniono szkołę lwowsko-warszawską, drugą fenomenologię (Romana Ingardena) oraz tomizm,
Ks.dr T.Stępień, w referacie pt. Neoplatonizm a filozofia procesu (Neoplatonism and the Philosophy of Process) podjął temat związków neoplatonizmu z nowożytną i współczesną filozofią procesu. Przedstawiając nową koncepcję powstania świata, Plotyn sformułował teorię najczęściej nazywaną teorią emanacji. Emanacja to – w jego ujęciu – proces, który jest przedstawiany jako proces myślenia. Występują tu zawsze układy triadyczne i enneadyczne, obrazujące, jak w najwyższych rzeczywistościach odbywa się spoczynek, pochodzenie i powrót. Neoplatonizm rozumiany jako opis procesu myślenia można odnieść do nowożytnej i współczesnej filozofii, która podejmuje problemy procesu w kulturze (Hegel) i procesu w świadomości (Husserl). W ten sposób ujęta filozofia neoplatońska pozwala – zdaniem T.Stępnia - lepiej rozumieć filozofię procesu.
W dyskusji po tym referacie podjęto problem relacji stworzenia i emanacji. Prelegent zaznaczył, że w systemie Plotyna istotnie można rozumieć proces myślenia jako proces tworzenia rzeczywistości. Jednak – jak podkreślił T.Stępień - jest tak tylko w przypadku intelektu Boskiego, ponieważ w naszych intelektach nie tworzymy rzeczywistości, ale raczej odtwarzamy rzeczywistość tworzoną przez Boga. W dyskusji także poruszono konkretne problemy związane z interpretacją myśli współczesnych filozofów niemieckich.
Ogłoszenie o spotkaniu na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Kairskiego
Spotkanie trzecie miało miejsce na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Kairskiego.
T.Stępień przedstawił referat pt. Polskie badania nad neoplatonizmem (Polish researches studies on Neoplatonism). Prelegent wskazał na rosnące zainteresowanie filozofią neoplatońską wsród polskich filozofów. To zainteresowanie – jego zdaniem – wyraża się w nowych tłumaczeniach tekstów neoplatoników pogańskich i chrześcijańskich, które są bardzo mocno oparte o znajomość problematyki filozoficznej neoplatonizmu i stanowią owoc współpracy filozofów i filologów. Prelegent wskazał także na specyficzny charakter polskich badań, który polega na podejmowaniu w większym stopniu niż na Zachodzie problematyki metafizycznej. Przedstawił także specyficznie polski aspekt tych badań, dotyczący problematyki istnienia w filozofii neoplatońskiej.
A.Andrzejuk wygłosił referat pt. Polskie badania nad średniowieczną łacińską filozofią arabską. (Les recherches polonaises sur la latine philosophie arabe au Moyen Âge). Zaprezentował w nim – na tle badań francuskich i dokonań polskich arabistów - ustalenia badaczy, pracujących w Katedrze Historii Filozofii Starożytnej i średniowiecznej ATK, pod kierunkiem prof. dr hab. Mieczysława Gogacza. Skupił się szczególnie na zainteresowaniach związanych z osobami i dokonaniami Awicenny oraz Awerroesa.
Dyskusja po tym spotkaniu koncentrowała się wokół znaczenia filozofii polskiej dla kultury filozoficznej Europy i świata. Pytano o miejsce szkoły lwowsko-warszawskiej w filozofii europejskiej oraz o uczniów Romama Ingardena. Uczonych z Syrii interesowały badania nad wpływem filozofii arabskiej na metafizykę XIII wieku, a szczególnie na myśl św. Tomasza z Akwinu. Pojawiły się też pytania na temat dialogu świata arabskiego z kulturą europejską. Prelegenci podkreślali, że przykład filozoficznego dialogu w wiekach średnich uczy nas, że taki dialog zawsze jest możliwy i przynosi owoce dla obydwu stron.
Należy – na koniec – zaznaczyć, że zarówno strona egipska, jak i Ambasada RP w Kairze, nadały tej wizycie bardzo wysoką rangę. W dniu 19 marca na lotnisku u Kairze delegację UKSW powitała Attaché do spraw Kulturalnych i Naukowych, a uroczystą kolacją w swojej rezydencji podjął Chargé d`Affaires ad interim, mgr Włodzimierz Bogusz. W następnym dniu Jej Ekscelecja pani Ambasador RP podjęła delegację obiadem, a po sympozjum w Wysokiej Radzie Kultury, wydała uroczystą kolację dla części uczestników spotkania. Także, podsumowanie wizyty w jej przedostatnim dniu, miało miejsce podczas specjalnej kolacji, wydanej przez panią Ambasador. W trakcie całej wizyty, delegacja UKSW była podejmowana przez prof. H.Hanafiego, a także - kilkakrotnie – przez Radcę Ambasady RP. Czas pomiędzy spotkaniami, wypełniony był – także za sprawą polskiej placówki – intensywnym programem krajoznawczym. Dzięki znakomitym „przewodnikom” w osobach mgra W.Bogusza, mgr J.Bogusz-Sakowskiej, inż. Doroty Fattah, a także służbowym przepustkom i samochodom na dyplomatycznych tablicach rejestracyjnych (oraz znakomitym kierowcom) udało się w ciągu tych kilku dni zobaczyć niewiarygodnie dużo (co obrazuje reportaż fotograficzny, opracowany przez T.Stępnia).
Podsumowując wizytę uznano, że (zgodnie z oczekiwaniem Pani Ambasador dr Joanny Wroneckiej wyrażonym w piśmie do Rektora UKSW z 19 lutego 2003r.), wizyta delegacji UKSW w Kairze przyniosła wymierne korzyści poznawcze obu stronom. Zaproszono prof. H.Hanafiego do złożenia wizyty w UKSW i wygłoszenia okolicznościowego wykładu w Katedrze Historii Filozofii Starożytnej i średniowiecznej, podczas pobytu uczonego egipskiego w Polsce, w kwietniu 2003. Zaproszenie zostało przyjęte. Są wobec tego podstawy do podzielenia głębokiej nadziei Pani Ambasador (zawartej w tym samym pismie), że „w historii naszych bilateralnych kontaktów, będzie to otwarcie nowej dziedziny współpracy oraz płaszczyzny dialogu, jaką jest filozofia”.
Artur Andrzejuk - Wydział Filozofii Chrześcijańskiej UKSW
Tomasz Stępień - Wydział Teologiczny UKSW
Dlegacja z prof. H. Hanafim (w środku) na placu Uniwersytetu Kairskiego
